Αντώνης Παπαβασιλείου: Ένας ευαίσθητος εξερευνητής της ενέργειας του κόσμου

Ο Αντώνης Παπαβασιλείου είναι αναπληρωτής καθηγητής στο Καθολικό Πανεπιστήμιο της Λουβέν (UCLouvain) στο Βέλγιο. Ως ερευνητής επικεντρώνεται στην επιχειρησιακή έρευνα, με εφαρμογές στην υψηλής κλίμακας διείσδυση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στα συστήματα ηλεκτρικής ενέργειας και την ανάλυση αγορών ηλεκτρισμού. Είναι τόσο εξειδικευμένο το πεδίο του και πάνω από όλα τόσο χρήσιμο για την ανθρωπότητα που ο πλανήτης μας αναζητά  κι άλλους επιστήμονες σαν αυτόν.

Από τη Μία Κόλλια

Πού μεγαλώσατε και πότε φάνηκε η κλίση σας προς την έρευνα και αυτές τις επιστήμες; Πώς φθάσατε στο Βέλγιο;

Γεννήθηκα στο Ντιτρόιτ των ΗΠΑ το 1983 και μεγάλωσα στην Αθήνα. Ήδη από το γυμνάσιο είχα μεγάλη έφεση στα μαθηματικά και στη φυσική. Με συνάρπαζε η ιδέα ότι υπάρχουν ορισμένες σταθερές στον κόσμο, που δεν είναι υποκειμενικές και που υποστηρίζουν την ιδέα ότι υπάρχει δομή στη ζωή και είμαστε εξερευνητές σε αυτόν τον μυστηριώδη κόσμο που έχει κρυμμένη τόση ομορφιά. Αργότερα, ως φοιτητής, με συνάρπαζε η ιδέα ότι «πατάμε» στη γνώση και στις ανακαλύψεις χιλιάδων χρόνων και όταν έρθει η δική μας ώρα, μπορούμε και εμείς να βάλουμε ένα λιθαράκι στο οικοδόμημα της ανθρώπινης γνώσης.

Όταν τελείωνα το σχολείο, με ενδιέφεραν αρκετά η αστρονομία και το περιβάλλον και έπρεπε να αποφασίσω με ποιο από τα δύο θα ασχοληθώ στις πανεπιστημιακές σπουδές μου. Επέλεξα το περιβάλλον (και εντέλει την ενέργεια), γιατί ενστικτωδώς ένιωθα ότι θα αναδεικνυόταν σε μια μεγάλη μάχη για τη γενιά μας. Καλώς ή κακώς, το ένστικτό μου με καθοδήγησε σωστά.

Πήγα στην Αμερική επιθυμώντας να συνδυάσω το ενδιαφέρον μου για τα μαθηματικά με τις εφαρμογές στην ηλεκτρική ενέργεια, που ήταν το αντικείμενο της εξειδίκευσής μου στο Μετσόβιο. Στην προκειμένη στιγμή, οι αποφάσεις μου επηρεάστηκαν από τη θέρμη με την οποία με προσέγγισε ο μετέπειτα δάσκαλός μου στο Μπέρκλεϊ, Σμούελ Όρεν, ο οποίος με διεκδίκησε δυναμικά ως μεταπτυχιακό φοιτητή. Παθιάστηκα τόσο πολύ με το αντικείμενο, που έμεινα για να κάνω διδακτορικό.

Όταν ήρθε η ώρα της ακαδημαϊκής καριέρας, έκανα συνεντεύξεις σε πανεπιστήμια στις ΗΠΑ αλλά και στην Ευρώπη. Τότε έτυχε να αποστρατεύεται ο Ιβ Σμερς, καθηγητής στο Λουβέν και σημαντική μορφή στον χώρο μας. Έμαθα για το άνοιγμα της θέσης λίγες ώρες πριν τη λήξη της διορίας της και έπρεπε να βιαστώ αλλά τα κατάφερα. Έτσι, το 2013 ετοίμαζα τις βαλίτσες μου για επιστροφή στην Ευρώπη.
 
Νιώσατε ότι έχετε κάποιο ταλέντο εξαρχής; Και αν ναι, πόση προσπάθεια χρειάζεται για την περαιτέρω εξέλιξη;

Η πιο παλιά ανάμνηση που έχω να καταπιάνομαι με λογικά παζλ ήταν με κάτι περιοδικά που πουλούσαν σε ένα κιόσκι στο Μπαλί της Κρήτης, όταν ήμουν περίπου 8 με 10 χρονών και παραθερίζαμε οικογενειακώς. Περίπου προς το τέλος του δημοτικού συνειδητοποίησα ότι είχα καλές επιδόσεις στα μαθήματα και αυτό συνδυάστηκε με μεράκι για τις θετικές επιστήμες στο γυμνάσιο και το λύκειο.

Στο ΕΜΠ γνωρίζει κανείς κάποια από τα πιο ικανά ταλέντα της χώρας μας στον χώρο των θετικών επιστημών. Αν και ο πήχης που θέτουν αυτοί οι φοιτητές είναι πολύ ψηλός, ένιωθα ότι στα μαθήματα που με ενδιέφεραν μπορούσα να έχω πολύ καλές επιδόσεις χωρίς υπερπροσπάθεια.

Αυτό που συνέβη στο Μπέρκλεϊ όμως ήταν εντυπωσιακό και παράλληλα ένα μάθημα ταπεινότητας: εκεί ένιωθα πως ΟΛΟΙ μου οι συνάδελφοι ήταν σε μια στρατόσφαιρα ικανοτήτων και το επίπεδο σπουδών δοκίμαζε συνεχώς τα όρια των δυνατοτήτων μου, οπότε η σκληρή δουλειά ήταν απαραίτητη προϋπόθεση για να επιπλεύσω.

Η επιτυχής σταδιοδρομία στον ακαδημαϊκό χώρο είναι συνάρτηση πολλών παραγόντων. Υπάρχει η «ωμή» ικανότητα στην αφηρημένη μαθηματική σκέψη - κάτι στο οποίο θεωρώ τον εαυτό μου σχετικά αδύναμο. Είχα τη χαρά να σπουδάσω την εποχή που ο μεγάλος και τρανός Κωνσταντίνος Δασκαλάκης μεσουρανούσε στο Μπέρκλεϊ ως διδακτορικός φοιτητής.

Όταν πήγα εκεί, ο Κώστας είχε ήδη γίνει διάσημος επειδή είχε αποφοιτήσει από το ΕΜΠ με 9.99 και είχε λύσει ένα θεώρημα της θεωρητικής επιστήμης των υπολογιστών που παρέμενε άλυτο επί δεκαετίες μέχρι τότε. Ένα βράδυ, μετά το σινεμά (όπου είχαμε δει τους «300», σε κλίμα βαθιάς νοσταλγίας), του ζήτησα να με βοηθήσει με την επίλυση δύο προβλημάτων με τα οποία πάσχιζα επί μια εβδομάδα. Το πρώτο πρόβλημα το έλυσε σε 10 λεπτά! 

Υπάρχει και η επιμονή. Αν και ο Κώστας είχε την (υπερφυσική) ικανότητα να λύσει αυτό το πρόβλημα σε 10 λεπτά, εγώ είχα την ικανότητα, το μεράκι και την αντοχή να το παλέψω επί μία εβδομάδα και ας μη μου έβγαινε.

Υπάρχει και το όραμα. Μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις ενός ακαδημαϊκού είναι να θέτει σημαντικά ερωτήματα για την ανθρωπότητα, αλλά και να θέτει προβλήματα τόσο σύνθετα, ώστε να απαιτούν 4 και 5 χρόνια εντατικής προσπάθειας για να επιλυθούν. Σε αυτό θεωρώ τον εαυτό μου ικανό.

Υπάρχει και η ανθρώπινη επαφή. Ένας από τους σημαντικότερους ρόλους ενός ακαδημαϊκού είναι η καθοδήγηση φοιτητών στα όρια της γνώσης και πέρα από αυτά. Κάθε διδακτορικός φοιτητής είναι η ανακάλυψη μιας νέας ψυχής και δουλειά μας ως ακαδημαϊκών είναι να δημιουργήσουμε τις συνθήκες ώστε αυτή η ψυχή να βρει το μεράκι να προσθέσει ένα λιθάρι στην ανθρώπινη γνώση. 

Πόσο κοντά είναι η μαθηματική στη φιλοσοφική σκέψη; 

Πιστεύω ότι η φιλοσοφική σκέψη (και η ανάλυση των συναισθημάτων μας) μοιράζονται έναν πολύ σημαντικό κοινό παρονομαστή με τη μαθηματική σκέψη και την επιστημονική έρευνα: ερχόμαστε σε αυτή την αναζήτηση χωρίς προκαθορισμένη ατζέντα και με ειλικρινή διάθεση για την ανακάλυψη της αλήθειας. Επανερχόμαστε στα ίδια θεμελιώδη ερωτήματα και κάθε εβδομάδα, μέσω της επικοινωνίας με τους φοιτητές, τα βλέπουμε από μία νέα οπτική και εδραιώνουμε νέες διασυνδέσεις με προηγούμενες γνώσεις. 

Υπάρχει και η ανθρώπινη διάσταση, στην οποία αναφέρθηκα προηγουμένως. Κάθε νέος φοιτητής και συνεργάτης είναι μια νέα δυναμική. Δεν έχει υπάρξει μία φορά που να επιβλέψω διδακτορική διατριβή χωρίς το αρχικό άγχος του τι κάνουμε και πού πάμε ενώ πολλές φορές παρουσιάζονται και απογοητεύσεις στην πορεία της αναζήτησης.

Όταν ξεκίνησα ως ερευνητής και ως καθηγητής, ήμουν πολύ πιο ευαίσθητος σε αυτούς τους κλυδωνισμούς. Πλέον, το αίσθημα της βεβαιότητας ότι κάτι αναπάντεχο θα προκύψει και ότι κάπου θα συναντήσουμε μια σημαντική δυσκολία μού προσδίδει περιέργως μια ηρεμία, γιατί δε με βρίσκει προ εκπλήξεως. Υπάρχουν φυσικά και τα θετικά συναισθήματα: τρομερός ενθουσιασμός μπροστά στην ανακάλυψη (είναι σχεδόν εθιστικό το να νιώθει κανείς ότι εισέρχεται σε ένα παρθένο πεδίο γνώσης), φοβερό συναίσθημα περηφάνιας, ηρεμίας και ικανοποίησης για την ανακάλυψη της αλήθειας και την κατανόηση της δομής αυτών που μελετάμε.

Άρα η απάντηση στην ερώτησή σας είναι καταφατικά «ναι», βεβαίως και υπάρχει συναίσθημα, που με τον χρόνο και την εμπειρία μπορεί κανείς να μάθει να το διαχειρίζεται καλύτερα. 

Πώς είναι η ζωή αλλού και ποιες εμπειρίες ξεχωρίζετε;

Η Καλιφόρνια και το Βέλγιο είναι δύο διαφορετικοί κόσμοι -σε πολύ διαφορετικές περιόδους της ζωής μου. Πιστεύω ότι το μεγαλύτερο όφελος από την εμπειρία του εξωτερικού για μένα είναι ότι βγήκα από τη ζώνη της άνεσής μου. Τόσο η Καλιφόρνια όσο και το Βέλγιο είναι εξωστρεφείς τόποι, πολυπολιτισμικά περιβάλλοντα που μου έμαθαν να προσαρμόζομαι.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι ΗΠΑ είναι τόπος ευκαιριών, αλλά και το Βέλγιο είναι επίσης. Η εξωστρέφεια φέρνει ανεξαρτησία και αυτοπεποίθηση, και εντέλει ωφελεί τους πάντες: τόσο τους νέους ανθρώπους που ανοίγουν τα φτερά τους, όσο και εκείνους που τους εμπιστεύτηκαν και τους έδωσαν αυτές τις ευκαιρίες. 

Από τις ΗΠΑ, συγκρατώ τα εκπληκτικά πανεπιστήμια και το εντυπωσιακό οικοσύστημα επιχειρηματικότητας, το σαγηνευτικό κλίμα και τη φύση της Καλιφόρνιας, όπως και την ταχύρρυθμη ζωή. Από το Βέλγιο, συγκρατώ την ευρωπαϊκή αύρα, τους φανταστικούς ποδηλατοδρόμους μέσα στα δάση και τα πολιτισμικά μνημεία με τα μεσαιωνικά κάστρα και τις πανέμορφες λίμνες. Και από τους δύο τόπους θα συγκρατήσω βαθιές φιλίες και σχέσεις με ανθρώπους που με προσδιόρισαν και συνεχίζουν να με προσδιορίζουν.

Τι κερδίζετε / τι χάνετε από:

-    Την αφοσίωση σε ένα αντικείμενο;

Η αφοσίωση μου δίνει σταθερότητα και μου επιτρέπει να εμβαθύνω. Δεν είμαι καλός στο να μοιράζω την προσοχή μου σε πολλά θέματα ταυτόχρονα αλλά όταν εμβαθύνω σε κάτι που με ενδιαφέρει, μπορώ όντως να δώσω τον καλύτερο εαυτό μου. 

-    Την υπερπροσπάθεια;

Η υπερπροσπάθεια ανταμείβει. Όταν ήμουν νεότερος μου επέτρεπε να πέφτω το βράδυ ήσυχος για ύπνο, σαν να πρόλαβα να αδράξω την ημέρα και να κέρδισα κυριολεκτικά τον ύπνο μου. Αυτόν τον καιρό, αν και συνεχίζω να θαυμάζω την υπερπροσπάθεια, έχω αρχίσει να θαυμάζω εξίσου και την ικανότητα των ανθρώπων να πετυχαίνουν πολλά με κάτι λιγότερο από υπερπροσπάθεια. 
 

-    Τις κομβικές αποφάσεις;

Οι κομβικές αποφάσεις καθοδηγούνται είτε από φόβο είτε από σοφά κίνητρα. Προσωπικά έχω πάρει κομβικές αποφάσεις στη ζωή μου με άγχος αλλά και ένστικτο και πλήρη αυτοπεποίθηση -και σε αυτές τις περιπτώσεις δεν έχω μετανιώσει. 

-    Θυσίες και οφέλη

Έχω την τύχη να αγαπώ αυτό που κάνω, οπότε δε νιώθω ότι θυσιάζω κάτι. Η προσωπική ζωή και η αφοσίωση στην έρευνα τροφοδοτούν η μία την άλλη. Η δουλειά των ακαδημαϊκών είναι ιδιαιτέρως απαιτητική, συναρπαστική και απορροφά το πνεύμα και τη σκέψη. Απαιτείται ισορροπία στην προσωπική ζωή -σε περιόδους προσωπικών δυσκολιών, δεν έχω καθαρή σκέψη και νιώθω την εργασία μου περισσότερο σαν αγγαρεία παρά σαν ευχαρίστηση. Από την άλλη, έχω παρατηρήσει ότι η εργασία αποτελεί και ένα μηχανισμό ρύθμισης του άγχους μου. 

#HisStory