Θόδωρος Αγγελόπουλος: «Μια αιωνιότητα και μια μέρα» από τη γέννηση του σπουδαίου σκηνοθέτη

Ο ποιητής του συννεφιασμένου παραδείσου, ο σκηνοθέτης που μέσα στην απόλυτη σιωπή κατάφερνε να χωρέσει όσα δε χωρούν σε τεράστιους διαλόγους, ο φιλόσοφος που αναζητούσε την αλήθεια μέσα από τη φύση και το υπαρξιακό υπόβαθρο των ανθρώπων. Ο Θόδωρος Αγγελόπουλος. 

Από τον Αλέξανδρο Θεοδωρόπουλο

Η γέννηση του σπουδαίου Έλληνα καλλιτέχνη στις 27 Απριλίου 1935 στην Αθήνα μοιάζει πλέον «μια αιωνιότητα και μια μέρα» μακριά. Είναι όμως αρκετά πιο κοντά από όσο φαίνεται. 

Το Ταξίδι προς την 7η τέχνη

Μετά το σχολείο ξεκίνησε σπουδές στη Νομική στο Πανεπιστήμιο Αθηνών το 1953, τις οποίες όμως γρήγορα εγκατέλειψε. Έφυγε για το Παρίσι το 1961 όπου και άρχισε να παρακολουθεί μαθήματα Γαλλικής Φιλολογίας, Φιλμογραφίας και Κινηματογράφου. 

Όταν επέστρεψε στην Ελλάδα το 1964 η αγάπη του για τον κινηματογράφο είχε ήδη ανθίσει. Εργάστηκε στην εφημερίδα «Δημοκρατική Αλλαγή» σαν κριτικός κινηματογράφου, μέχρι το 1967, όταν και άρχισε ο μακρύς δρόμος της καλλιτεχνικής του δημιουργίας που θα τον καθιέρωνε ως έναν από τους μεγαλύτερους σκηνοθέτες της παγκόσμιας ιστορίας. 

Το βάπτισμα του πυρός ήταν η μικρού μήκους ταινία «Εκπομπή» (1968). Ακολούθησε η πρώτη μεγάλου μήκους, «Αναπαράσταση» (1970), η οποία βραβεύτηκε στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης καθώς και σε άλλα διεθνή φεστιβάλ σημαίνοντας την έναρξη του σύγχρονου Ελληνικού κινηματογράφου. 

Η «Αναπαράσταση» αποτυπώνει ένα έγκλημα πάθους σε ένα απομακρυσμένο χωριό της Ηπείρου στα χρόνια της δικτατορίας και αποτέλεσε την πρώτη σύνδεση του Ελληνικού κινηματογράφου με τον Ευρωπαϊκό κινηματογραφικό μοντερνισμό της εποχής. 

Μια ταινία που ισορρόπησε μεταξύ οικογενειακού δράματος και κοινωνικού αστυνομικού φιλμ καυτηριάζοντας την ξεχασμένη επαρχία, σύστησε τον Αγγελόπουλο στη διεθνή σκηνή σαν έναν σκηνοθέτη που ασκεί έντονη κοινωνικοπολιτική κριτική  μέσα από τις ταινίες του. 

Η Διεθνής Καταξίωση

Η «Τριλογία της Ιστορίας» ήταν η πρώτη κινηματογραφική τριλογία στην καριέρα του Αγγελόπουλου και ήταν έντονα ιστορική, πολιτική και κοινωνική, σκιαγραφώντας την Ελληνική πραγματικότητα. Η τριλογία αυτή έφερε την κινηματογραφική ματιά του Αγγελόπουλου πολύ κοντά σε αυτές τεράστιων σκηνοθετών της εποχής όπως του Αντρέι Ταρκόφσκι και του Πιερ Πάολο Παζολίνι. 

Στις «Μέρες του 36» (1972) που αποτέλεσαν την πρώτη ταινία της τριλογίας, ο Αγγελόπουλος συστήνει την κινηματογραφική σιωπή σαν μια δύναμη μεγαλύτερη από τους διαλόγους και επιτυγχάνει να καυτηριάσει τα χρόνια πριν τη δικτατορία του Μεταξά, μέσα από προσεκτικά επιλεγμένους κλειστούς χώρους όπου διαδραματίζεται η ιστορία και η πολιτική μακριά από εμάς και τον υπόλοιπο κόσμο. 

Το 1974 έρχεται μια από τις πιο εμβληματικές ταινίες του Θόδωρου Αγγελόπουλου, «Ο Θίασος», που συγκλόνισε κοινό και κριτικούς σε κάθε επίπεδο, κατακτώντας 13 βραβεία. Προκειμένου να εξασφαλίσει πολιτική άδεια για τη δημιουργία της ταινίας, ο Αγγελόπουλος είχε υποβάλλει ψεύτικο σενάριο στον τότε αρμόδιο υπουργό της κυβέρνησης. 

Η ταινία αφηγείται την κορύφωση του Φασισμού στα τέλη της δεκαετίας του 1930, τη Ναζιστική κατοχή και τον Εμφύλιο πόλεμο μέσα από τα μάτια ενός θιάσου που περιοδεύει ανά την Ελλάδα στα χρόνια 1939 – 1952. 

«Ο Θίασος», μέσα από μια κυκλική δομή αφήγησης, μοναδική μουσική και θεατρική ακρίβεια σκηνών, κατάφερε να ενώσει όλες τις τέχνες σαν συγκοινωνούντα δοχεία μέσα σε 4 ώρες κινηματογραφικής δεξιοτεχνίας του μοναδικού Αγγελόπουλου. 

Με την ταινία «Οι Κυνηγοί» (1977), η οποία συνέδεσε την πολιτική με το σουρεαλισμό και προτάθηκε για το Χρυσό Φοίνικα στις Κάννες, ο Θεόδωρος Αγγελόπουλος έκλεισε την πρώτη του τριλογία με κοινό κεντρικό θέμα τη σύγχρονη Νεοελληνική Ιστορία.

Αργότερα είπε ότι στόχος του μέσα από αυτές τις 3 ταινίες ήταν να κατανοήσει την ίδια την Ελλάδα. 

Η «Τριλογία της Σιωπής» που ακολούθησε στα χρόνια 1984 – 1988 περιλαμβάνει τις ταινίες: «Ταξίδι στα Κύθηρα» (1984),  «Ο Μελισσοκόμος» (1986) και «Τοπίο στην Ομίχλη» (1988).

Στο «Ταξίδι στα Κύθηρα» - το οποίο πραγματεύεται την επιστροφή στα πάτρια εδάφη ενός πρώην κομμουνιστή (Μάνος Κατράκης) έπειτα από 32 χρόνια απουσίας στη Σοβιετική Ένωση - ο σπουδαίος σκηνοθέτης και σεναριογράφος μας χάρισε ίσως τη μεγαλύτερη σκηνή στην ιστορία του Ελληνικού κινηματογράφου.

Τη σκηνή όπου δύο πολύ μεγάλοι ηθοποιοί, ο Μάνος Κατράκης και ο Διονύσης Παπαγιαννόπουλος υποδύονται, λίγο πριν το κύκνειο άσμα τους, δύο γερασμένους πολιτικούς αντιπάλους του Εμφυλίου οι οποίοι συναντιούνται πολλά χρόνια μετά σε ένα δρόμο του χωριού τους και ακολουθεί ο εξής συγκλονιστικός μονόλογος του δεύτερου:

«Μας βάλανε και πολεμήσαμε. Βγάλαμε τα μάτια μας. Εσύ από εδώ, εγώ από την άλλη μεριά. Χάσαμε και οι δυο. Ο Άνθρωπος με τον άνθρωπο, ο λύκος με το λύκο. Τίποτα δεν απόμεινε εδώ πέρα.»

Μέσα από 6 προτάσεις σεναριακής λιτότητας ο Θόδωρος Αγγελόπουλος μαζί με το Θανάση Βαλτινό και τον Τονίνο Γκουέρα κατάφεραν να δημιουργήσουν τη σκηνή – επιστέγασμα του Ελληνικού κινηματογράφου και να αποτυπώσουν τη σύγχρονη ιστορία της Ελλάδας του 20ου αιώνα με μήνυμα την εθνική ενότητα που έπρεπε πάση θυσία να επιτευχθεί έστω και τόσα χρόνια αργότερα. 

Η ταινία ήταν υποψήφια για το Palme d’Or στο Φεστιβάλ των Καννών του 1984, όπου τελικά κέρδισε το βραβείο καλύτερου σεναρίου.

Ο κύκλος της ιστορικής και πολιτικής σκοπιάς είχε αρχίσει να δύει για τον Αγγελόπουλο και έτσι στο «Μελισσοκόμο», όπου συνεργάστηκε με το σπουδαίο Ιταλό ηθοποιό Μαρτσέλο Μαστρογιάνι, αλλά και στο ποιητικό «Τοπίο στην Ομίχλη» καταπιάστηκε με ζητήματα περισσότερο υπαρξιακά και φιλοσοφικά. 

Η Κορυφή και η αιώνια Παρακαταθήκη

Η δεκαετία του 1990 έφερε την «Τριλογία των Συνόρων» με τις ταινίες: «Το Μετέωρο Βήμα του Πελαργού» (1991), «Το Βλέμμα του Οδυσσέα» (1995) και το πολυβραβευμένο «Μια Αιωνιότητα και μια Μέρα» (1998).

Σε αυτές τις ταινίες ο Αγγελόπουλος καταπιάστηκε με θέματα που αφορούν την προσωπική και επαγγελματική περιπλάνηση του ανθρώπου, την προσπάθεια για εξιλέωση, το θάνατο, και τα υπαρξιακά ζητήματα του σύγχρονου καλλιτέχνη μέσα σε ένα σκληρό κοινωνικά χωροχρόνο. 

Το «Μια Αιωνιότητα και μια Μέρα» κέρδισε το Χρυσό Φοίνικα καλύτερης ταινίας στο Φεστιβάλ των Καννών του 1998, το Palme d’Or, και ο Θόδωρος Αγγελόπουλος ανήκε πλέον στο πάνθεον του παγκοσμίου κινηματογράφου. 

Ακολούθησαν και άλλες σημαντικές ταινίες μέχρι την τελευταία του τριλογία που έμεινε ανολοκλήρωτη, καθώς στις 24 Ιανουαρίου 2012 τραυματίστηκε θανάσιμα από διερχόμενη μηχανή στο διάλειμμα των γυρισμάτων της νέας του ταινίας «Η άλλη θάλασσα» στη  Δραπετσώνα. 

Κατά τη διάρκεια της πορείας του ο Θόδωρος Αγγελόπουλος συνεργάστηκε με σπουδαίους ηθοποιούς όπως ο Μάνος Κατράκης, ο Μαρτσέλο Μαστρογιάννι, ο Γουίλεμ Νταφόε, ο Χαρβέι Καιτέλ κ.α., αποθεώθηκε από επιφανείς σκηνοθέτες και συγγραφείς από όλες τις χώρες, ηγήθηκε, βραβεύτηκε και το κυριότερο: ονειρεύτηκε μέσα από την τέχνη του έναν καλύτερο κόσμο.

Έναν κόσμο που άφησε παρακαταθήκη στον Ελληνικό κινηματογράφο, στον πολιτισμό και στις τέχνες της χώρας μας. Η δριμύτατη κριτική που άσκησε στα πάθη της χώρας που τον γέννησε είναι ίσως το καλύτερο του δώρο στην Ελλάδα. Ένα φωτεινό και ταυτόχρονα ομιχλώδες μονοπάτι. Ακριβώς σαν εκείνον.  
 

#HisStory