«Εκ των γραμμάτων γεννάται η προκοπή με την οποίαν λάμπουν τα ελεύθερα έθνη»

Από τη Μία Κόλλια

Πρόδρομος και πρωτεργάτης του Νεοελληνικού Διαφωτισμού, συγγραφέας, πολιτικός, στοχαστής και επαναστάτης. Το θεωρούμενο μέχρι πρόσφατα ως πραγματικό του όνομα, Αντώνιος Κυριαζής, έχει διαγραφεί ως ανιστόρητο από τα βιβλία Ιστορίας της ΣΤ' Δημοτικού. Το βαπτιστικό του ήταν Ρήγας και ως επώνυμο χρησιμοποίησε το όνομα της γενέτειράς του, του Βελεστίνου Μαγνησίας, κατά τη συνήθεια των λόγιων της εποχής του. Το «Φεραίος» είναι δημιούργημα μεταγενέστερων λογίων, επειδή στην αρχαιότητα η πόλη του ονομαζόταν Φεραί. 

Ένας Πολίτης του Κόσμου

Ο Ρήγας Βελεστινλής γεννήθηκε το 1757. Σπούδασε στη Σχολή της Ζαγοράς Πηλίου, στην οποία μελετούσε τους αρχαίους συγγραφείς. Σε ηλικία περίπου είκοσι ετών πήγε στην Κωνσταντινούπολη, όπου έμαθε ξένες γλώσσες και αύξησε τις γνώσεις του κοντά στους Φαναριώτες, ενώ το 1788 εγκαταστάθηκε στη Βλαχία ως διοικητικός υπάλληλος. 

Στα χρόνια που ακολούθησαν, διακρίθηκε ως λόγιος και συγγραφέας. Το 1790 και το 1796 ταξίδεψε στη Βιέννη για να τυπώσει τα βιβλία του. Ως κορυφαίο έργο του  θεωρείται η «Νέα Πολιτική Διοίκησις των κατοίκων της Ρούμελης, της Μικράς Ασίας, των Μεσογείων Νήσων και της Βλαχομπογδανίας», που περιείχε τα εξής τέσσερα κείμενα: το επαναστατικό άσμα «Θούριος», μία επαναστατική προκήρυξη, τη διακήρυξη των δικαιωμάτων του ανθρώπου σύμφωνα με τα πρότυπα των Γάλλων Διαφωτιστών και το Σύνταγμα του Ρήγα. 

Επηρεασμένος από τον ευρωπαϊκό Διαφωτισμό, ο Ρήγας Βελεστινλής πίστεψε βαθιά στην ανάγκη της επαφής των Ελλήνων με τις νέες ιδέες που σάρωναν την Ευρώπη και αυτό τον ώθησε στη συγγραφή και τη μετάφραση βιβλίων σε δημώδη γλώσσα και τη σύνταξη της «Χάρτας», ενός μνημειώδους για την εποχή του χάρτη, διαστάσεων 2,07 x 2,07 μ, που αποτελείτο από επιμέρους τμήματα. 

"Ως πότε παλληκάρια θα ζούμε στα στενά…"

Ο Θούριος είναι, χωρίς αμφιβολία, το έργο που καταξίωσε το Ρήγα Βελεστινλή. Πρόκειται για ένα πατριωτικό ύμνο που έγραψε το 1797 και τραγουδούσε ο ίδιος σε συγκεντρώσεις, με σκοπό να ξεσηκώσει τους Έλληνες.

Ως πότε παλληκάρια, θα ζούμε στα στενά
Μονάχοι σαν λιοντάρια, στις ράχες στα βουνά;
Κάλλιο είναι μιας ώρας ελεύθερη ζωή
Παρά σαράντα χρόνους, σκλαβιά και φυλακή

Έμμετρο κείμενο με πολλά αφηγηματικά στοιχεία, ο Θούριος φιλοδοξούσε να διαδώσει την έννοια του Δικαίου του Ανθρώπου. Ο Βελεστινλής επέλεξε σκόπιμα τον τίτλο Θούριος που στα αρχαία ελληνικά είναι ο ορμητικός, ο μαινόμενος, ο πολεμικός, για να προσδιορίσει την ψυχική διάθεση που επεδίωκε να καλλιεργήσει στους υπόδουλους Έλληνες. 

thourios

Ο Οραματιστής

Ο Ρήγας οραματιζόταν μια «ελεύθερη και δημοκρατική Ελλάδα», η οποία θα αντιμετωπίζει όλους τους υπηκόους της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ως ίσους και αδελφωμένους, απελευθερωμένους από τα θρησκευτικά πάθη και τις ιστορικές διχόνοιες που τους χωρίζουν. Σκεφτόταν ότι ο ελληνικός λαός και όλοι οι συνυπόδουλοι λαοί που θα αποτινάξουν το ζυγό του Σουλτάνου, έπρεπε να εγκαθιδρύσουν και να οργανώσουν την ελεύθερη δημοκρατική πολιτεία τους. Αυτό τον απασχολούσε και αυτό προετοίμαζε. 

Πολιτικός στόχος του Ρήγα Βελεστινλή ήταν να έρθει σε επαφή με το Ναπολέοντα, που εκείνη την εποχή βρισκόταν στην Ιταλία, για να τον πείσει να στρέψει την προσοχή του στις βαλκανικές περιοχές της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Προκειμένου να ανοίξει ένα δίαυλο επικοινωνίας, έστειλε στον αυτοκράτορα ένα συμβολικό δώρο: μια ταμπακιέρα φτιαγμένη από το ξύλο δάφνης που βρισκόταν στα ερείπια του ναού του Απόλλωνα, στα Τέμπη της Θεσσαλίας. 

Σύμφωνα με μια αφήγηση, ο Ναπολέων συγκινήθηκε από το δώρο του και τον κάλεσε στη Βενετία. Εκείνος τότε πήγε στην Τεργέστη, αποφασισμένος να περάσει στην Ιταλία και να τον συναντήσει. Έστειλε, όμως, πρώτα όλα τα νόμιμα και παράνομα τυπωμένα συγγράμματά του στον έμπορο Αντώνιο Κορωνιό, που ήταν μέλος της πατριωτικής εταιρείας και ζούσε στην Τεργέστη. Ο Κορωνιός όμως έλειπε και τα παρέλαβε ο συνέταιρός του Δημήτριος Οικονόμου, ο οποίος τα παρέδωσε στις αυστριακές αρχές. 

Το Άδικο Τέλος

Όταν έφτασε στην Τεργέστη ο Ρήγας και ενώ ετοιμαζόταν να συναντήσει το Γάλλο πρόξενο, συνελήφθη από την αυστριακή αστυνομία. Ήταν 19 Δεκεμβρίου 1797. Κρατήθηκε για δύο περίπου μήνες εκεί και το Φεβρουάριο της επόμενης χρονιάς τον έστειλαν στη Βιέννη, όπου φυλακίστηκε μαζί με άλλους συντρόφους της πατριωτικής εταιρείας. 

Στις αρχές Μαΐου του 1798, παρέδωσαν το Ρήγα μαζί με κάποιους από τους συντρόφους του, ως Τούρκους υπηκόους, στον Πασά του Βελιγραδίου, ο οποίος είχε εντολή να τους μεταφέρει στην Πόλη. 

Πληροφορίες που έφτασαν στο Βελιγράδι, ωστόσο, έλεγαν ότι θα γινόταν επίθεση για να απελευθερώσουν το Ρήγα κι έτσι ο Πασάς του Βελιγραδίου αποφάσισε να θανατώσει τους κρατούμενους επιτόπου. Η εκτέλεση έγινε στα υπόγεια του πύργου της Νεμπόισας, όπου ο Ρήγας και οι σύντροφοί του κρατούνταν φυλακισμένοι, τη νύχτα της 12ης Ιουνίου 1798 και τα πτώματά τους πετάχτηκαν στο Δούναβη.