Κωνσταντίνος Λυκέτσος: Στην κορυφή της μελέτης για το Αλτσχάιμερ

Ένας εξαίρετος άνθρωπος, ένας Έλληνας με πολλά χαρίσματα που συνδέουν την ευφυία με την ψυχή και τη συναισθηματική νοημοσύνη ηγείται εδώ και χρόνια της νευροψυχιατρικής έρευνας στην Αμερική. Στο κορυφαίο Johns Hopkins, o Κωνσταντίνος Λυκέτσος πρωταγωνιστεί στις προσπάθειες για ένα καλύτερο μέλλον για τους ηλικιωμένους ανθρώπους. 

Από τη Μία Κόλλια

Το 2006 ο καθηγητής Κωνσταντίνος Γ. Λυκέτσος ορίστηκε Διευθυντής Ψυχιατρικής στο Johns Hopkins Bayview, ενώ έναν χρόνο αργότερα, έγινε κάτοχος της ονομαστικής έδρας Elizabeth Plank Althouse. Εκεί, ήταν ο ιδρυτικός διευθυντής της Νευροψυχιατρικής Υπηρεσίας, της οποίας ηγήθηκε για πάνω από μια δεκαετία, αναπτύσσοντας ένα από τα μεγαλύτερα και πιο επιτυχημένα προγράμματα ακαδημαϊκής νευροψυχιατρικής στις ΗΠΑ, με εξειδίκευση στην άνοια και την τραυματική εγκεφαλική βλάβη.

Το 2012, έλαβε το βραβείο Επιφανών Επιστημών (Distinguished Scientist Award) της Αμερικανικής Ένωσης Γηριατρικής Ψυχιατρικής. Αυτό ήταν το πρώτο από τα 3 βραβεία Γηριατρικής Ψυχιατρικής με τα οποία τιμήθηκε, κάτι ιδιαίτερα σπάνιο , γνωστό ως “trifecta”. Το 2019, ίδρυσε και έγινε ο πρώτος διευθυντής του Κέντρου Εξατομικευμένης Ιατρικής για τη νόσο Αλτσχάιμερ στο Johns Hopkins ενώ, κατόπιν απόφασης της συγκλήτου του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, του απονεμήθηκε ο τίτλος του Επίτιμου Καθηγητή Ιατρικής του Ιδρύματος. 

Πόσο σημαντικό ρόλο παίζει το οικογενειακό περιβάλλον στην καλλιέργεια των παιδιών; Ποιες ήταν οι δικές σας προσλαμβάνουσες;

Το σπίτι παίζει σημαντικό ρόλο στον καθορισμό των επαγγελματικών στόχων μας. H δική μου εμπειρία τουλάχιστον, δείχνει ότι τα παιδιά τείνουν να ακολουθούν τις επαγγελματικές πορείες των γονιών τους. Υπάρχουν βέβαια και περιπτώσεις που η επαγγελματική εμπειρία των γονιών είναι τόσο αρνητική, που οδηγεί τα παιδιά τους σε αντίθετες κατευθύνσεις. 

Ο πατέρας μου ήταν κλινικός ψυχίατρος -ο οποίος αργότερα έγινε ακαδημαϊκός- και νοικοκύρης. Από πολύ μικρός άκουγα για τις χρόνιες ψυχικές ασθένειες, τα ψυχιατρεία και τις προκλήσεις που αντιμετώπιζε ο χώρος. Μεγάλο κομμάτι του πώς δρω σήμερα έχει επηρεαστεί από τα όσα έμαθα τότε. Ίσως το πιο σημαντικό που έμαθα, είναι πόσο κρίσιμη είναι η προσέγγιση των ατόμων με ψυχικές ασθένειες ως ανθρώπων, πρώτα και πάνω απ' όλα, που συχνά φοβούνται εμάς περισσότερο από ό,τι εμείς εκείνους.

Νιώσατε κάποια κλίση εξαρχής; Επίσης, γιατί επιλέξατε τη συγκεκριμένη εξειδίκευση; 

Το μυαλό μου ήταν προσανατολισμένο σε μετρήσιμα αποτελέσματα και στόχους από πολύ μικρή ηλικία. Ήταν αναπόφευκτο πως θα κατέληγα σε επιστημονικό πεδίο. Υπάρχει κάτι πολύ δυνατό στην αναζήτηση της αλήθειας μέσα από τις αποδείξεις και τα στοιχεία. Η εφαρμογή της επιστήμης  στην κατανόηση των ανθρώπινων ασθενειών είναι απίστευτα συναρπαστική, παρότι πολύ δύσκολη. Ενώ η ιατρική ως πεδίο προβάλλει ότι βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στα επιστημονικά δεδομένα, μπορώ να αποκαλύψω ότι και εγώ  ως γιατρός λαμβάνω αποφάσεις που το 80% δε βασίζονται σε ακράδαντα δεδομένα.

Ποιες ήταν οι μεγαλύτερες δυσκολίες που αντιμετωπίσατε, πώς τις ξεπεράσατε και τι σας δίδαξαν;

Η μεγαλύτερη πρόκληση που αντιμετώπισα στη ζωή μου ήταν η απόφαση να μεταναστεύσω στις Ηνωμένες Πολιτείες στα 18 μου, το 1980. Και το ότι ήμουν μοναχοπαίδι έκανε ακόμη πιο δύσκολη την απόφαση, μια και είχα μπροστά μου μια σταθερή καριέρα στην Ελλάδα, που θα τη βοηθούσε το οικογενειακό μου περιβάλλον. Παρ' όλα αυτά, το να πετύχω με τις δικές μου δυνάμεις ήταν κομμάτι τού πώς έβλεπα τον κόσμο. Πέτυχα επειδή η εργασιακή κουλτούρα των ΗΠΑ ήταν πολύ συμβατή με τη δική μου. Παραμένοντας συγκεντρωμένος στο στόχο να κάνω τη ζωή των ασθενών μου καλύτερη μέσω της ανάπτυξης επιστημονικών δεδομένων μπόρεσα να ξεπεράσω τις δυσκολίες. 

Πώς διαχειριστήκατε τις πρώτες μεγάλες αναγνωρίσεις, τη φήμη και την αποδοχή σε έναν τόσο απαιτητικό χώρο όπως ο δικός σας; 

Η αναγνώριση και η φήμη είναι έννοιες που δύσκολα ποσοτικοποιούνται. Κι εγώ έχω το «σύνδρομο απατεώνα» (impostor syndrome), μια αίσθηση δηλαδή πως δεν είμαι σίγουρος ότι αξίζω πλήρως αυτά που λένε για μένα. Έτσι αποφεύγω όλο αυτό το κομμάτι. Προσπαθώ να είμαι «ορατός», γιατί πιστεύω ότι αυτό θα με βοηθήσει να πετύχω τους στόχους μου. Στην πραγματικότητα, νιώθω μάλλον άβολα με το να είμαι στο κέντρο της προσοχής. Πάντα έχω στον νου ότι η δόξα είναι φευγαλέα, ενώ η αληθινή κληρονομιά αφορά στην αλλαγή της ζωής των άλλων προς το καλύτερο. Είναι πιο εύκολο να μετρήσεις το τελευταίο…

Ποιο είναι το μυστικό για τη σωστή εκτίμηση συνόλων και ανθρώπων;

Όλα έχουν να κάνουν με το να προσπαθεί κανείς να είναι και να παραμένει ο αυθεντικός του εαυτός. Ο Πίνδαρος το εξέφρασε υπέροχα: «Γίνε αυτό που είσαι, έχοντας μάθει τι είναι αυτό».

Πώς είναι η ζωή αλλού και ποιες εμπειρίες ξεχωρίζετε;

Μια από τις μεγάλες απολαύσεις της ζωής μου έχει υπάρξει η ευκαιρία να ταξιδέψω σε όλο τον κόσμο, ενώ ταυτόχρονα ζω «βυθισμένος» σε δύο πολιτισμούς. Δεν υπάρχει καλύτερο μέρος στη Γη για να είσαι επιστήμονας Ιατρικής από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Οι κανόνες είναι σαφείς, οι πόροι άφθονοι και, το πιο σημαντικό, υπάρχει αντίκτυπος. 

Ωστόσο, η ζωή στις ΗΠΑ είναι πολύ διαφορετική από τη ζωή στην Ελλάδα. Δεν υπάρχει καλύτερο μέρος για να περάσεις το καλοκαίρι από την Ελλάδα και λίγοι πολιτισμοί είναι τόσο πλούσιοι ή διαφορετικοί όσο ο δικός μας. Η ελληνικότητα είναι ένα state of mind που με σπρώχνει μπροστά, δίνοντάς μου έμπνευση από την ομορφιά, τη φιλοξενία και την αγάπη. Αυτό σημαίνει ότι η ζωή στις ΗΠΑ με βοηθάει να εκτιμήσω την Ελλάδα και η ζωή στην Ελλάδα με βοηθάει να εκτιμήσω τις ΗΠΑ. Δεν έχω βρει τη σωστή ισορροπία μεταξύ των δύο, αλλά πλησιάζω.

Πόσο πρέπει και πόσο μπορεί ένας γιατρός να είναι και ψυχολόγος; Ποια είναι η σχέση με το συναίσθημα και πώς τίθενται τα όρια; 

Οι καλύτεροι γιατροί είναι εκείνοι που γνωρίζουν τους ασθενείς τους ως ανθρώπους και που κάνουν την ανθρωπιά τους το κεντρικό μέσο της θεραπείας. Η κατανόηση τού τι κάνει τους ανθρώπους να σκέφτονται, να αισθάνονται και να συμπεριφέρονται, είναι κρίσιμη για την επιτυχία. Υπό αυτή την έννοια, οι μεγάλοι γιατροί πρέπει να είναι ψυχολόγοι και άνθρωποι. Πολλοί επαναλαμβάνουν τα λόγια της Maya Angelou, που επεσήμανε ότι «οι άνθρωποι μπορεί να ξεχάσουν τι είπατε, αλλά θα θυμούνται πάντα το πώς τους κάνατε να νιώσουν». Ταυτόχρονα, τα όρια είναι σημαντικά καθώς οι γιατροί έχουν δύναμη που πρέπει να κατανοήσουν, να σεβαστούν και να μετριάσουν. 

Τι σημαίνει υπάρχω, διδάσκω, εξελίσσομαι σε ένα από τα καλύτερα νοσοκομεία του κόσμου; 

Το Johns Hopkins έχει υπάρξει το σπίτι μου από το 1988. Είναι ένα ίδρυμα που αγαπώ και θαυμάζω. Μερικοί από τους πιο στενούς μου φίλους είναι εδώ, οι πιο εντυπωσιακοί δάσκαλοί μου είναι εδώ και μπόρεσα να ευδοκιμήσω, να επιτύχω και να βοηθήσω δεκάδες χιλιάδες ανθρώπους, άμεσα ως ασθενείς μου ή έμμεσα μέσω της επιστημονικής μου εργασίας. 

Το Johns Hopkins ήταν η βάση μιας ιατρικής μεταμόρφωσης στα τέλη του 19ου αιώνα, όταν βασικές ιατρικές αρχές ξεκίνησαν εδώ και διαδόθηκαν αμέσως. Ήταν το πρώτο ιατρικό πανεπιστήμιο που δέχτηκε και εκπαίδευσε γυναίκες ως γιατρούς. Εδώ ήταν που η επιστήμη ορίστηκε ως θεμελιώδης για την Ιατρική, εδώ ορίστηκε ότι καμία ιατρική εκπαίδευση δεν είναι πλήρης, έως ότου οι νεοεμφανιζόμενοι γιατροί να έχουν άμεση προσωπική εμπειρία με τη φροντίδα των ασθενών. 

Ελπίζετε σε ένα φάρμακο για τη νόσο του Αλτσχάιμερ; 

 Έχουμε επικεντρωθεί υπερβολικά σε αυτό που είναι γνωστό ως η Υπόθεση της Αμυλοειδούς. Υποθέτει ότι το Αλτσχάιμερ είναι μια ασθένεια που προκαλείται από τη συσσώρευση της αμυλοειδούς πρωτεΐνης στον εγκέφαλο. Αυτό ακόμη δεν μας έχει φτάσει στο τέλειο αποτέλεσμα. Το επόμενο στάδιο είναι η φαρμακευτική ακριβείας, θεωρώντας το Αλτσχάιμερ ως μια σειρά ασθενειών που η καθεμία έχει διαφορετικό συνδυασμό θεραπειών, ώστε να μπορούμε να προσεγγίσουμε τον κατάλληλο ασθενή τη σωστή στιγμή με τη σωστή θεραπεία. Νομίζω ότι η επόμενη γενιά θα κάνει τη διαφορά. 

Πόση προσωπική ζωή χωράει -και πόσο χρειάζεται- στο επίπεδο που εσείς ασκείτε το λειτούργημά σας;

Η ισορροπία εργασίας και προσωπικής ζωής είναι μια κεντρική πρόκληση για την κοινωνία. Καθ' όλη τη διάρκεια της καριέρας μου, η εστίαση ήταν στη δουλειά, που έχει σαφώς παρεισφρήσει στην προσωπική μου ζωή και στην οικογένειά μου. Υπήρξαν εκπληκτικά υποστηρικτικοί και υπομονετικοί, αλλά θα ήθελα να κάνω τα πράγματα διαφορετικά, αν είχα μια ακόμη ευκαιρία. Μέρος της πρόκλησης είναι ότι η καριέρα μου είναι πολύ ανταγωνιστική: είχα πάντα την αίσθηση ότι αν δεν αφιέρωνα τεράστια ποσότητα ενέργειας στη δουλειά μου, θα έμενα πίσω. Ελπίζω να αλλάξει αυτό, αλλά δεν είμαι πολύ αισιόδοξος. 

#HisStory