O Θοδωρής Αναγνωστόπουλος είναι γενετιστής, science communicator, κοινωνικός επιχειρηματίας και public speaker. Είναι Πρόεδρος και συνιδρυτής της Κοινωνικής Επιχείρησης SciCo, στόχος της οποίας είναι η προώθηση της επιστήμης μέσω καινοτόμων τρόπων στο ευρύ κοινό, ενώ έχει διεθνή δράση.

Από τη Μία Κόλλια

Έχει εκτελέσει περίπου 150 έργα με την ομάδα του, με πλέον σημαντική τη δουλειά που κάνει για τη διάχυση της επιστήμης στην Ελλάδα και διεθνώς, στα πεδία STEM και στην ενδυνάμωση εφήβων και νέων. Αυτό είναι το κεντρικό του έργο. Είναι από τους λίγους National Geographic Explorers στην Ελλάδα. Δημιούργησε με τον οργανισμό του, τη SciCo, τα Science Festivals με δράσεις για πάνω από 400.000 άτομα, και με πάνω από 2000 εθελοντές. Εχει αναγνωριστεί ως National Geographic Explorer, έχει λάβει Ashoka Fellow ως κοινωνικός επιχειρηματίας, το Ecsite Award που είναι από τον σύνδεσμο των Μουσείων Επιστήμης όλης της Ευρώπης και το Social Impact Award του British Council. Από το 2013 έως το 2017 ήταν ο Πρόεδρος του Συνδέσμου Υποτρόφων Ωνάση. Το 2012 εκπαιδεύτηκε από τον τέως Αντιπρόεδρο των ΗΠΑ Al Gore για θέματα κλιματικής αλλαγής και είναι πρεσβευτής του για το Climate Reality Project. Ο Θοδωρής έχει ταξιδέψει σε 92 χώρες και στις έξι Ηπείρους.
Στη συνέντευξή του μας ταξιδεύει στον δρόμο της γνώσης και της προσωπικής ανάπτυξης με κάθε μέσο.

Σαν παιδί είχα πολύ έντονη ανησυχία. Να μάθω, να ανακαλύψω, να διερευνήσω. Αυτό ήταν ξεκάθαρο και σαφές. Ένα δεύτερο χαρακτηριστικό μου είναι πως είχα ιδιαίτερη επιμονή στον στόχο. Τώρα, που μεγαλώνω παιδιά (ένα 11 ετών κι ένα 5 ετών), βλέπω τη διάσπαση προσοχής που υπάρχει γενικά… Εγώ ήμουν ακριβώς το αντίθετο. Εβαζα έναν στόχο και τον προσπαθούσα με μανία ακόμη και αν δεν τον πετύχαινα.

Ως παιδί, είχα περιέργεια, όχι όμως και εξωστρέφεια. Ίσα ίσα, ήμουν πολύ ντροπαλός και κλεισμένος στον εαυτό μου. Πλέον, νομίζω πως η εξωστρέφεια και η δυνατότητα δικτύωσης αποτελούν ίσως από τα πιο δυνατά μου γνωρίσματα. Το λέω αυτό, γιατί συχνά αγχωνόμαστε με διάφορα χαρακτηριστικά των παιδιών μας, όπως «δεν παίζει, είναι στη γωνία, δεν διαβάζει, δεν επιμένει», αλλά κάπως συμβαίνει και, στη διαδρομή, πολλά απ’ αυτά αλλάζουν. To κομμάτι της επικοινωνίας και του δημόσιου λόγου το καλλιέργησα μεγάλος. Δουλεύω αυτή τη δεξιότητα κάπου δεκατέσσερα χρόνια και τη νιώθω πλέον σαν κάτι τόσο απλό – είτε έχω από κάτω μου ένα άτομο ή πεντακόσια. Επαιξαν ρόλο βέβαια και κάποιες συγκυρίες. Αν δηλαδή πρέπει να το δoύμε λίγο ψυχαναλυτικά, σίγουρα σχετίζεται με το πόσο πολύ αγαπάς και πόσο νιώθεις αυτό που μεταδίδεις. Και πόση αυτοπεποίθηση και σιγουριά έχεις όταν λες κάτι που το ξέρεις βαθιά. Από κει και πέρα, το υπόλοιπο είναι εμπειρία, πολλαπλή έκθεση και πολλαπλά πατατράκ μπροστά σε κόσμο. Αυτό το καλλιεργείς με την εμπειρία.

Το να γίνει κατανοητή η γλώσσα της επιστήμης σε μία χώρα και να γίνει δημοφιλής, είναι μια άσκηση πολλαπλών επιπέδων. Εξαρτάται πολύ από το εκπαιδευτικό σύστημα, το οποίο πρέπει να είναι βιωματικό σε σχέση με τις επιστήμες, να είναι δηλαδή STEM based (Science Technology Engineering Mathematics), ώστε να μπορεί κάποιος να ασχοληθεί βάσιμα και ουσιαστικά με την επιστήμη, ακόμη κι αν έχει μόνο μία ώρα μάθημα φυσικής, χημείας ή βιολογίας στο σχολείο. Πρέπει να καταλαβαίνει γιατί αυτό που κάνει έχει αντίκτυπο και να κατανοήσει πώς σχετίζεται με την καθημερινότητά του. Αν απλώς βλέπει κάτι νούμερα και κάτι τύπους πάνω σ’ έναν πίνακα, δεν μπορεί να συνδεθεί, δεν ξέρει γιατί τα μαθαίνει. Ένα προσωπικό παράδειγμα: όταν ήμουν παιδάκι μου έμαθαν όλη τη θεωρία και την αρμονία στο πιάνο. Τα έμαθα όλα απ΄ έξω χωρίς να καταλαβαίνω γιατί.  Το «διότι» το βρήκα μπροστά μου 40 χρόνια μετά, όταν ένιωσα την αρμονία στη μουσική. Αρα, πρέπει να αλλάξει άρδην ο τρόπος προσέγγισης.

Σημαντική είναι επίσης η κουλτούρα μιας εμπιστοσύνης ως προς τους επιστημονικούς φορείς. Όχι απέναντι στις ατομικότητες, σε κάθε επιστήμονα που προβάλει και μια θέση απέναντι σε κάτι διαφορετική της πλειονότητας απλώς για να πει κάτι. Είναι θεμελιώδες να ακούμε ομάδες επιστημόνων και πανεπιστημιακούς φορείς. Να έχουμε εμπιστοσύνη στις αποφάσεις τους και να μην αποπροσανατολιζόμαστε τόσο από κάποιους δημοσιογράφους που συχνά γράφουν ό,τι θέλουν στα social media ή κι από μεμονωμένους επιστήμονες οι οποίοι έχουν κάτι δικές τους θεωρίες, σαν τους νοσοκομειακούς για παράδειγμα, που δεν θέλουν να εμβολιαστούν. Τώρα, αυτό πώς το καλλιεργείς; Είναι δύσκολο. Χρειάζεται εμπιστοσύνη και κατανόηση της επιστήμης από νωρίς, μέσω του εκπαιδευτικού συστήματος για να μπορέσουμε να κατανοήσουμε πως η επιστήμη είναι δυναμική. Πρέπει να καταλάβουμε για παράδειγμα το γεγονός ότι εγώ σήμερα μπορεί ως επιστημονικός φορέας να σου λέω το Α και μετά από έναν χρόνο να σου λέω το Α’ που διαφέρει από το Α, αυτό δεν σημαίνει πως εκτίθεμαι επειδή άλλαξα αυτό που είπα. Δημιούργησα νέα δεδομένα αυτόν τον έναν χρόνο και σου λέω κάτι νεότερο απ’ αυτό που σου έλεγα παλαιότερα.

Δημιουργικότητα και ελεύθερη προσέγγιση των επιστημών στο σχολείο και το πανεπιστήμιο – αυτή είναι η απάντηση σε όλα. Με μεγάλη διαφορά το νούμερο ένα πράγμα μέσα στο εκπαιδευτικό σύστημα, είναι να μην προσπαθούμε να καταπνίγουμε τη δημιουργικότητα των παιδιών. Αν την αφήναμε στην ησυχία της, ως έχει, δεν θα χρειαζόταν τόσο σκληρή δουλειά. Το κάθε κοινωνικό σύστημα, το εκπαιδευτικό, το οικογενειακό, κ.λπ., όσο μεγαλώνει ένα παιδί, τόσο του μειώνει τη δημιουργικότητα. Αυτό αποτελεί ένα ξεκάθαρο γεγονός που έχει αποδειχθεί και με μελέτες. Τα παιδιά γεννιούνται επιστήμονες. Τι είναι ο επιστήμονας; Κάποιος ο οποίος πειραματίζεται. Ένα βρέφος έξι μηνών τι κάνει; Πιάνει τα πάντα, τα βάζει στο στόμα του, τα κοιτάει, τα μελετάει, τα χαζεύει. Το ίδιο ισχύει και για λίγο μεγαλύτερες ηλικίες. Όλα περνάνε από έλεγχο και δοκιμή. Τα παιδιά είναι επιστήμονες δηλαδή! Στην πορεία τους κόβουμε τον αυθορμητισμό και συνάμα και τη δημιουργικότητα. Γι’ αυτό βρίσκω ενδιαφέροντα τα   πιο «ανοιχτά» εκπαιδευτικά συστήματα, που αφήνουν το παιδί πιο ελεύθερο, παρά το «σουπερμάρκετ» σχολείο, αυτήν την ύλη έχουμε, αυτήν πρέπει να κάνουμε. Μπορεί το σύστημα να γίνεται έτσι πιο αποδοτικό, αλλά δεν εκτιμώ πως είναι το πιο σωστό.

Ενημερώνομαι με μανία. Για όλα τα νέα, τα δρώμενα, την επιστήμη, για το περιβάλλον και για τον πολιτισμό. Από συγκεκριμένες ιστοσελίδες, από τα social media - σου σερβίρονται πλέον όλα από παντού. Το δύσκολο δεν είναι να ενημερώνεσαι. Το δύσκολο είναι να διαβάζεις. Έχω διαβάσει πολύ στη ζωή μου, όμως μου πήρε αρκετά χρόνια ώστε να συγκεντρωθώ και να ξαναδιαβάσω λογοτεχνία ή ένα δοκίμιο. Γι’ αυτό ανθίζουν εφαρμογές που δίνουν περιλήψεις βιβλίων – είναι γενικό, νομίζω, ζήτημα της σύγχρονης εποχής το ζήτημα της συγκέντρωσης.  δεν είναι μονάχα δικό μου το ζήτημα αυτό, είναι γενικό. Με δυσκολεύει το να συγκεντρωθώ. Αυτό που είπα στην αρχή πως ήταν το βασικό μου χαρακτηριστικό ως παιδί, το να συγκεντρώνομαι, πλέον μου είναι πολύ δύσκολο.

Ταξιδεύω και μαθαίνω. Ανακαλύπτω και αναθεωρώ. Θα μπορούσα να μιλήσω ως έναν βαθμό για αυτό που ονομάζουμε collective intelligence, τη συλλογική ευφυία. Αυτό που δεν μπορώ να πω ή να υποστηρίξω σε καμία περίπτωση είναι διαφορές στην ευφυία ανάλογα με τη χώρα προέλευσης. Μπορώ όμως να πω, πως η συλλογική ευφυία εξαρτάται από διάφορους παράγοντες. Είχαμε κάνει ένα μάθημα στην Αμερική σε ένα πρόσφατο μεταπτυχιακό μου για Leadership, από το οποίο συγκράτησα πως το κομμάτι της συλλογικής δημιουργικότητας και ευφυίας εξαρτάται από το λεγόμενο social perspective. Δηλαδή, από το πόσο πολύ μπορεί ν’ αντιλαμβάνεται ο εκάστοτε πληθυσμός αυτός, από τις συνδέσεις που έχει, από το βάθος ώστε να μπορεί να νιώσει τον συνάνθρωπό του. Ακόμη πιο σημαντικό ρόλο παίζει το πόση διαφορετικότητα υπάρχει σ’ ένα σύνολο. Αν έχεις έναν πληθυσμό που είναι πολύ απομονωμένος γεωγραφικά και κοινωνικά, έχει μικρότερο variation, λιγότερη ποικιλομορφία. Και η ποικιλομορφία βοηθάει πολύ στη συλλογική ευφυία. Άρα, το να έχεις διαφορετικές φυλές, διαφορετικούς τύπους ανθρώπων, διαφορετικούς σεξουαλικούς προσανατολισμούς, γενικά διαφορετικούς ανθρώπους, βοηθάει πάρα πολύ.

Έχω ταξιδέψει σε πάνω από ενενήντα χώρες. Έχει ενδιαφέρον το ότι, σε μερικές χώρες, σκέφτεσαι «α, εδώ έμενα». Σε άλλες νιώθεις εντάξει που πέρασες από εκεί, που έκανες τη βόλτα σου και χαίρεσαι που φεύγεις. Για παράδειγμα, ήταν πολύ ενδιαφέρον το ταξίδι μου στη Βόρεια Κορέα, απλώς και μόνο για το φαινόμενο της χώρας. Ακόμη και στη Ναμίμπια, που είναι μια πανέμορφη Αφρικανική χώρα, με καταπληκτικό σαφάρι, με δυνατότητα να κάνεις trekking, με ενδιαφέρουσες φυλές, όπου περνάς δεκάδες φορές πιο ωραία απ’ ό,τι στη Βόρεια Κορέα, δεν θα έμενες. Νομίζω πως θα έμενα σε συγκεκριμένες δυτικές πόλεις. Είναι πολύ αυστηρό αυτό που θα πω: μου αρέσει η Αμερική αλλά δεν θα έμενα π.χ. στην Αλαμπάμα. Θα έμενα στη Νέα Υόρκη ή στο Σαν Φρανσίσκο. Θα έμενα στο Λονδίνο, στο Βερολίνο, στη Βαρκελώνη.

Έχω ιδιαίτερη αγάπη προς τις φυλές και την άγρια ζωή. Επομένως, δύσκολα θα ανέφερα στις ξεχωριστές αναμνήσεις μου κάποιο ιστορικό μνημείο. Δυνατή εμπειρία ήταν όταν πήγαμε και είδαμε, ελεύθερους στη φύση, τους γορίλες στην Ουγκάντα. Περπατάς με τις ώρες σε μια ζούγκλα, χωρίς κάποιο προστατευτικό και βλέπεις τον γορίλα, ο οποίος είναι από τα πλησιέστερα στον άνθρωπο πρωτεύοντα όντα, με την οικογένειά το! Είναι συγκινητικό να βλέπεις κάτι που προσομοιάζει το homo sapiens και να είναι εκεί, μπροστά σου και παρακολουθείς όλες τις παρόμοιες σε σένα κινήσεις. Είναι καταπληκτικό. Ο βαθμός επικινδυνότητας είναι πολύ μικρός. Αν σεβαστείς το ζώο δεν υπάρχει κάποιος κίνδυνος. Εκπληκτικά ήταν επίσης στα νησιά Γκαλάπαγκος. Όντας και βιολόγος, το να βρεθώ στα νησιά όπου ο Δαρβίνος έκανε τις πρώτες του παρατηρήσεις, αυτές που τον οδήγησαν στην Εξέλιξη των Ειδών, ήταν συγκλονιστικό. Βλέπεις και κάποια ενδημικά είδη, ζώα που ζουν αποκλειστικά στους συγκεκριμένους τόπους, και δεν πολυφοβούνται τον άνθρωπο. Είναι σαν να είσαι σε έναν ζωντανό ζωολογικό κήπο χωρίς τις μπάρες. Συνδυάσαμε το ταξίδι με ιστιοπλοΐα, οπότε ήταν πολύ έντονη η επαφή με τη φύση. Τα ίδια θα πω και για τη μία βδομάδα που πέρασα στον Αμαζόνιο, ένα μέρος σπουδαίας οικολογικής σημασίας. Μέναμε σε καλύβες μέσα στη ζούγκλα απ’ όπου μπορούσαμε να παρακολουθήσουμε πραγματικά τη φύση, να ακούσουμε τους ήχους. Αυτό είναι μια πολύ δυνατή εμπειρία. Έζησα βέβαια και σκληρές στιγμές. Μοναδικές, αλλά σκληρές. Ήμασταν στην Αιθιοπία, στην κοιλάδα του Omo. Κάποιες αρχέγονες φυλές είχαν έθιμο κατά το οποίο ήταν όλοι υπό την επήρεια κάποιων καπνών σε ένα γλέντι, όπου ήταν τιμή για τις γυναίκες να μαστιγώνονται από τους περιφερόμενους άντρες. Έβλεπες τις πλάτες φανερά τραυματισμένες. Είναι πολύ σκληρό.

Νομίζω πως μία από τις μεγαλύτερες δυσκολίες που έχω περάσει ήταν το ότι για περίπου δεκαπέντε χρόνια, δεν μπορούσα να βρω τι ακριβώς ήθελα να κάνω. Μου πήρε χρόνο και κόπο - και μάλιστα έχω κάνει μια ομιλία που λέγεται “Follow your Passion” στην οποία περιγράφω ακριβώς το πώς για «σερνόμουν» για χρόνια. Ναι μεν σπούδαζα στα καλύτερα πανεπιστήμια με υποτροφίες, αλλά δεν είχα βρει τι θέλω και, για μένα τουλάχιστον, αυτό ήταν πολύ προβληματικό. Δεν μπορούσα να κοιμηθώ. Δεν ήξερα τι να κάνω για να χαμογελάσω. Δεν μιλώ για την επιφανειακή χαρά αλλά γι’ αυτό που βαθιά μέσα σου σε κάνει χαρούμενο.  

Πιστεύω πως όσο περισσότερο ασχολείσαι με την επιστήμη, τόσο περισσότερο απομακρύνεσαι από τον θεό. Εγώ, δυστυχώς, δεν πιστεύω. Και λέω «δυστυχώς» γιατί πίστευα για πολλά χρόνια, και ως παιδί και ως φοιτητής και μέχρι τα 25-28 μου ήτανε πολύ πιο άνετη η ζωή μου. Ανακουφίζεσαι περισσότερο όταν πιστεύεις. Στην πορεία όμως, άμα τα βάλεις κάτω τα πράγματα και ασχολείσαι και με την επιστήμη, δεν το βρίσκεις ρεαλιστικό. Τι να πιστεύεις; Ότι ήρθε ο Ιησούς πριν από δύο χιλιάδες χρόνια; Ότι σε ένα μέρος του πληθυσμού από τα εφτά δισεκατομμύρια ήταν αυτός και σε ένα άλλο μέρος ήταν ένας άλλος; Και πιο πριν τι γινόταν; Έχει τόσα παράδοξα η θρησκεία, τόσα κενά, που καταλήγει μόνο στο «πίστευε και μη ερεύνα». Αν αρχίσεις να το ερευνάς, τελείωσε. Αν έχεις λογική καταλαβαίνεις ότι δεν στέκουν αυτά τα πράγματα. Για να είμαι ειλικρινής δεν μπορώ να καταλάβω πώς μπορούν κάποιοι επιστήμονες να συνδυάζουν την επιστήμη με τη θρησκεία. Νομίζω πως πολύς κόσμος (ακόμη και θρησκευόμενοι άνθρωποι) συμφωνεί ως έναν βαθμό πως η θρησκεία είναι βασικά μέρος της κουλτούρας μας, πως είναι έθιμα και πρακτικές που έτυχε να κληρονομήσουμε. Για παράδειγμα, έτυχε να γεννηθώ εδώ, άρα μεταλαμβάνω. Αν γεννηθείς στην Αίγυπτο, θα είναι κάτι άλλο. Είναι ωραίο να πιστεύεις πως υπάρχει κάτι ανώτερο αλλά δεν υπάρχει και κανένα τεκμήριο γι’ αυτό.

Έμεινα 12 χρόνια εκτός Ελλάδας. Ήθελα να γυρίσω γιατί θεώρησα πως έκλεισα έναν μεγάλο κύκλο στην Αγγλία. Μου αρέσει εδώ. Το μόνο πράγμα που μου λείπει πολύ είναι η ποικιλομορφία, η συλλογική ευφυία που βρίσκεις σε μεγαλουπόλεις της Δύσης, όπως είναι το Βερολίνο ή το Λονδίνο ή η Νέα Υόρκη. Από την άλλη, γενικά στη Μεσόγειο και ειδικά στην Ελλάδα, υπάρχουν πολύ ισχυροί δεσμοί μεταξύ των ατόμων -μεταξύ της οικογένειας, μεταξύ των φίλων- ισχυρότεροι από πολλές άλλες χώρες. Έχει μελετηθεί πως αυτοί οι δεσμοί είναι λόγος για να έχεις υψηλή κατάταξη όταν αξιολογεί κάποιος την ευτυχία των πληθυσμών.

#HisStory