Ο όρος συναισθηματική νοημοσύνη ή συναισθηματική ευφυία - Emotional Intelligence- έγινε ευρέως γνωστός το δεύτερο μισό της δεκαετίας του 1990 με την παγκόσμια επιτυχία του βιβλίου του Goleman (1995), “Emotional Intelligence. Why it can matter more than IQ”.

Από τη Μία Κόλλια

Ο όρος συναισθηματική νοημοσύνη – ΕQ - έγινε δημοφιλής ιδιαίτερα στον επιχειρηματικό και εργασιακό χώρο, ενώ τις τελευταίες δεκαετίες προσελκύει τόσο το ενδιαφέρον της επιστημονικής κοινότητας όσο και του ευρύ κοινού, με αφθονία βιβλίων και άρθρων στον Τύπο.

Η έννοια της συναισθηματικής νοημοσύνης δομήθηκε στις έννοιες της κοινωνικής και της πολλαπλής νοημοσύνης. Οι Mayer και Salovey έδωσαν ένα από τους πρώτους ορισμούς για τη συναισθηματική νοημοσύνη ως «μια μορφή κοινωνικής ευφυΐας η οποία περιλαμβάνει την ικανότητα να κατανοεί κανείς τα συναισθήματα τόσο τα δικά του όσο και των άλλων ανθρώπων, να κάνει λεπτές διακρίσεις ανάμεσα στα διάφορα συναισθήματα, και να χρησιμοποιεί αυτές τις πληροφορίες ώστε να καθοδηγεί αναλόγως τις σκέψεις και τις πράξεις του».

Ο Goleman με τη σειρά του, όρισε τη συναισθηματική νοημοσύνη μέσα από τις 5 διαστάσεις που εμπεριέχονται σε αυτήν: την αυτοεπίγνωση, την αυτορρύθμιση, την παρακίνηση, την ενσυναίσθηση, και τις κοινωνικές δεξιότητες. 

Η συναισθηματική νοημοσύνη κυριαρχεί παντού

Η συναισθηματική νοημοσύνη αποτελεί κύριο παράγοντα για την υγιή ανάπτυξη διαπροσωπικών σχέσεων, είτε αναφερόμαστε σε σχέσεις της προσωπικής είτε της επαγγελματικής ζωής. Τα άτομα με ανεπτυγμένο EQ, αναγνωρίζουν  τα συναισθήματα τους,  ελέγχουν τις αντιδράσεις τους, διαθέτουν ακέραια κρίση, θετική διάθεση, κατανοούν τη συναισθηματική κατάσταση του συνανθρώπου τους, μπορούν να αντιμετωπίσουν δύσκολες καταστάσεις, να δράσουν υπό πίεση, να επιβιώνουν σε αντίξοες συνθήκες.  

Οι άνθρωποι με υψηλή συναισθηματική νοημοσύνη, χάρη στα παραπάνω χαρακτηριστικά είναι και αυτοί που παίρνουν ρίσκα, διαθέτουν αυτοπεποίθηση, εργάζονται με υπομονή και επιμονή, έχουν καθαρή κρίση, διαθέτουν πίστη στις ικανότητες τους, ενώ ταυτόχρονα μπορούν να αποδίδουν δουλεύοντας ομαδικά και ενθαρρύνοντας τους συνεργάτες τους. 

Από τα παραπάνω γίνεται εμφανές πως η συναισθηματική νοημοσύνη βρίσκεται στη βάση πολλαπλών δεξιοτήτων οι οποίες ανήκουν στο πλαίσιο των soft skills, των μαλακών, ή οριζόντιων ή διαπροσωπικών δεξιοτήτων, που αποδεδειγμένα συμβάλλουν στην επιτυχία ενός ατόμου στην ζωή του.

Οι έρευνες δείχνουν ότι προϋπόθεση για την ανάπτυξη της συναισθηματικής νοημοσύνης  είναι τα στελέχη να έχουν γνώθι σ’ αυτόν, δηλαδή να γνωρίζουν τα όρια των δυνατοτήτων τους και να ομολογούν τις ελλείψεις τους.

Μπορούμε εύκολα να αντιληφθούμε τη σημασία των παραπάνω χαρακτηριστικών στον επαγγελματικό χώρο. Στον εργασιακό στίβο, οι έρευνες δείχνουν πως οι παραπάνω δεξιότητες βρίσκονται στην κορυφή της πυραμίδας των χαρακτηριστικών που αναζητούν οι εργοδότες στους περισσότερους κλάδους. Και αυτό γιατί η συναισθηματική νοημοσύνη δεν κάνει μόνο τους ηγέτες -κάθε βαθμίδας- «ευφυείς» και αποτελεσματικούς αλλά «χτίζει» και συναισθηματικά «ευφυείς» επιχειρήσεις. Τέλος, σύμφωνα με τις έρευνες η συναισθηματική νοημοσύνη των ηγετών συνδέεται άμεσα με την επιτυχία των εταιρειών τους.

Πώς αναπτύσσεται η συναισθηματική νοημοσύνη;

Η ανάπτυξη της συναισθηματικής νοημοσύνης ξεκινά από τα παιδικά χρόνια στο οικογενειακό περιβάλλον και αργότερα στο σχολείο και στις λοιπές δραστηριότητες ενός παιδιού. Η ανάπτυξη της συναισθηματικής νοημοσύνης επιτυγχάνεται μέσω της μίμησης των γονιών και των σημαντικών άλλων φροντιστών ενός παιδιού.

Επιτυγχάνεται επίσης μέσω των υγιών διαπροσωπικών σχέσεων του παιδιού αλλά και από την ενίσχυση του στις εκπαιδευτικές και μη δραστηριότητες του. Αυτές οι δραστηριότητες μαθαίνουν στο παιδί να εκφράζει τις ανάγκες του, ενισχύουν την αυτοπεποίθηση του, του επιτρέπουν να είναι ο εαυτός του, και ενισχύουν την μοναδικότητά του διδάσκοντας ταυτόχρονα αυτοσεβασμό.

Τα καλά νέα είναι ότι η συναισθηματική νοημοσύνη μπορεί να αναπτυχθεί καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωή μας μέσα από προγράμματα αυτογνωσίας, ή ψυχοθεραπεία, ή μέσω του coaching. To coaching αποτελεί ένα εξαιρετικά ανερχόμενο κλάδο τα τελευταία χρόνια που έρχεται να απαντήσει στις ανάγκες στις αγοράς.  

Το coaching, σύμφωνα με τον ορισμό του International Coaching Federation (Διεθνούς Ομοσπονδίας Coaching), είναι «ο συνεταιρισμός με τον coachee σε μια δημιουργική διαδικασία, που προκαλεί δημιουργικά τη σκέψη και τον εμπνέει να μεγιστοποιήσει το προσωπικό και επαγγελματικό του δυναμικό».
    
Εξάσκηση και βίωμα

Για να αναπτυχθεί στην ενήλικη ζωή η συναισθηματική νοημοσύνη προϋποθέτει δύο πράγματα: την αυτογνωσία και το βίωμα, δηλαδή την εμπειρία. Δεν αναπτύσσεται μέσα από την ανάγνωση θεωριών ή μέσα από παρουσιάσεις powerpoint. Ένα ολοκληρωμένο ΒΙΩΜΑΤΙΚΟ πρόγραμμα coaching είναι εξάσκηση της συναισθηματικής νοημοσύνης στην πράξη, καθώς το άτομο μπορεί σε συγκεκριμένες συνθήκες να εφαρμόσει τεχνικές αυτοβελτίωσης, να γνωρίσει καλύτερα τον εαυτό του και να διευρύνει ή να αναπτύξει νέες δεξιότητες μέσα από τη δημιουργική αλληλεπίδραση του με τους άλλους. 

Mία από τις διεθνείς, ολοκληρωμένες, βιωματικές μεθόδους Coaching αναγνωρισμένη από τον διεθνή οργανισμό coaching (ICF) είναι το Jungian Coaching, μία μεθοδολογία που στην κορμό της δημιουργίας της εμπεριέχει κάτι μοναδικό: εμπεριέχει το λογικό και το παράλογο της ζωής, δηλαδή ενσωματώνει τον νου με το συναίσθημα, αναπτύσσοντας και εξελίσσοντας την συναισθηματική του νοημοσύνη.

Ο C.G Jung έλεγε πως η αλλαγή έρχεται μόνο σε επαφή με το συναίσθημα - μέσα από τον «πόνο». Στο πλαίσιο δημιουργικής βιωματικής διεργασίας το άτομο καλείται να εστιάσει το ενδιαφέρον του στο παρόν και στο μέλλον και να θέσει βήματα που θα τον φέρουν πιο κοντά στη επίτευξη των στόχων του και των ονείρων του.

«Για να αναπτύξει την συναισθηματική του νοημοσύνη ο jungian coachee», εξηγεί η Μαρκέλλα Μασούρα,  Ψυχοθεραπεύτρια μέσω των Τεχνών, Jungian Coach, Eικαστική ψυχοθεραπεύτρια, «καλείται να ενεργοποιήσει το σώμα του, την διαίσθηση του, το συναίσθημα του και τον νου του, δηλαδή να βιώσει μια ολιστική εμπειρία που θα τον οδηγήσει αρχικά στην αυτογνωσία και μετέπειτα στην ανάπτυξη διαπροσωπικών και κριτικών δεξιοτήτων που θα τον βοηθήσουν να επιτύχει τους στόχους του στην προσωπική ή στην επαγγελματική του ζωή». 

EQ

Στην πράξη, οι άνθρωποι με υψηλή συναισθηματική νοημοσύνη…

1. Αναγνωρίζουν το μέτρο και γυρνούν την πλάτη στη ναρκισσιστική τελειομανία 

Διότι γνωρίζουν καλά πως δεν υπάρχει «τέλειο» και, συνεπώς, όταν κάτι φθάνει σε ένα όριο που δεν ξεπερνιέται, εκείνοι προχωρούν αντί να μεμψιμοιρούν. Aν κάνουν κάποιο λάθος, το θεωρούν λογικό και φυσικό, παίρνουν μαθήματα από αυτό και προσπαθούν να προσαρμοστούν στα δεδομένα που δημιούργησαν αντί να παγιδεύονται στην απογοήτευση. Γενικότερα, τους χαρακτηρίζει το γεγονός ότι δεν καθηλώνονται. 

2. Αντιλαμβάνονται ουσιαστικά ότι η λύση είναι στην ισορροπία δουλειάς και ζωής

Η δουλειά 24/7 και το να μην δίνει κάποιος την πρέπουσα σημασία τον εαυτό και τις ανάγκες του, δημιουργεί υπερβολικό και ανώφελο στρες, προκαλεί προβλήματα υγείας και οργανικά και ψυχολογικά. Όλα αυτά προκαλούν, ενίοτε, σοβαρές επιπτώσεις και στον επαγγελματικό τομέα. Για αυτό, οι «έξυπνοι συναισθηματικά» άνθρωποι γνωρίζουν πότε είναι η ώρα για δουλειά και πότε για διάλειμμα και ζωή. Η αποφόρτιση είναι απαραίτητη για την καλύτερη απόδοση. 

3. Προσαρμόζονται και τίθενται θετικά απέναντι στις αλλαγές

Aντί να φοβούνται την αλλαγή και να οπισθοχωρούν μπροστά της, οι συναισθηματικά ευφυείς άνθρωποι την αγκαλιάζουν, θεωρώντας την κομμάτι της ζωής. Έτσι, απολαμβάνουν τις καινοτομίες και τις νέες προκλήσεις, ενώ είναι έτοιμοι, ανά πάσα στιγμή, να αντιμετωπίσουν κάθε, μεγαλύτερου και ευρύτερου βεληνεκούς, αλλαγή. Αν σκεφθούμε πόσες αλλαγές ζούμε  λόγω πολλαπλών κρίσεων, τα τελευταία χρόνια, θα καταλάβουμε πόσο σημαντική είναι η προσαρμοστικότητα.  

4. Έχουν συγκέντρωση και πειθαρχία    

Οι άνθρωποι με υψηλό EQ δεν παρασύρονται και δεν αποσπώνται άνευ λόγου και αιτίας.  Συγκεντρωμένος και πειθαρχημένος άνθρωπος σημαίνει πως δεν άγεται και φέρεται από το περιβάλλον του εύκολα, εγκαταλείποντας τους δικούς του στόχους. Γνωρίζει πως το να ολοκληρώνεις αυτό που κάνεις, σε ηρεμεί και σε χαλαρώνει. 

5. Δείχνουν ενδιαφέρον για τον πλησίον με διάφορους τρόπους

Ενδιαφέρονται και μάλιστα, όχι μόνο από την άποψη της συμπόνοιας, που είναι σημαντική, αλλά και της περιέργειας, με την καλή έννοια του όρου. Είναι εξαιρετικά σημαντικό να μαθαίνεις τους ανθρώπους, να ψάχνεις την ψυχή τους, να ανοίγεις τα μάτια σου σε άλλους χαρακτήρες, να παρατηρείς αντιδράσεις. Ουσιαστικά, έτσι μόνο αυξάνεις τη δυνατότητα της κρίσης και εξηγείς εύκολα το τι συμβαίνει γύρω σου, αποκτώντας τη δυνατότητα να διαχειρίζεσαι πολλαπλούς τύπους χαρακτήρων ανθρώπων. 

6. Αναγνωρίζουν χωρίς φόβο τις αδυναμίες και αποδέχονται τα πλεονεκτήματά τους

Οι συναισθηματικά ευφυείς άνθρωποι ξέρουν σε τι είναι καλοί και σε τι όχι. Τόσο απλά. Όταν αποδέχεσαι τη δύναμη και τις αδυναμίες σου, κάνεις λιγότερα λάθη και ισορροπείς πιο σωστά με τον περίγυρό σου. Όταν τα αποδέχεσαι όλα αυτά, σημαίνει πως πλησιάζεις τον αληθινό εαυτό περισσότερο και άρα τους άλλους πιο θαρραλέα και ατόφια.
 

7. Αυτό-κινητοποιούνται

Η φιλοδοξία και η σκληρή δουλειά, ακόμη και όταν δεν υπάρχει άμεση επιβράβευση ή ακόμη και όταν δεν είσαι σίγουρος ότι θα πετύχεις, προσφέρει μεγάλη αυτοπεποίθηση και σε μαθαίνει να μην παρατάς τη μάχη εύκολα. 

8. Δεν στέκονται στα πεπραγμένα  

Το να ανακαλείς συνεχώς το παρελθόν, θέτει σοβαρά εμπόδια στο παρόν και το μέλλον. Οι δυνατότητες του μέλλοντος μπορεί να είναι πολλές και σπουδαίες, αλλά δεν υπάρχει κανένας άλλος τρόπος να το ανακαλύψεις αυτό, εκτός από το να κοιτάς μπροστά. Η προσκόλληση στο παρελθόν, το ένδοξο ή το αποτυχημένο, μόνο φρένο αποτελεί για ό,τι ζούμε. 

9. Κάνουν focus στα θετικά

Αφιερώνουμε χρόνο και ενέργεια στη λύση των προβλημάτων, στον έλεγχο των αρνητικών συνθηκών και στην αισιόδοξη προοπτική. Κανείς δεν είπε πως όλα είναι ρόδινα ή πως η χαζοχαρούμενη αντιμετώπιση σβήνει την αληθινή δυσκολία, αλλά σε κάθε περίπτωση, η θετική ματιά ελέγχει τις αρνητικές επιπτώσεις και μας ισχυροποιεί απέναντι σε όλα. 

10. Όρια! Βάζουν όρια!

Παρότι οι άνθρωποι με υψηλή συναισθηματική νοημοσύνη μοιάζουν προσηνείς και είναι εξωστρεφείς, αυτό δεν σημαίνει πως μπορείς να τους «πατήσεις». Ξέρουν να θέτουν όρια, ξέρουν πότε οι άλλοι τους εκμεταλλεύονται και πώς να τους χειριστούν. Με δυο λόγια, αυτο-προστατεύονται, προλαμβάνουν, αμύνονται. Τα όρια, στην προσωπική και επαγγελματική ζωή χτίζουν πιο υγιείς και σταθερές σχέσεις και μάλιστα με διάρκεια.