Ο Κώστας Βάρναλης είναι ένα από τα σπάνια φαινόμενα στην ιστορία της νεοελληνικής γραμματείας, γιατί από τη μία, ήταν λογοτέχνης -ποιητής, πεζογράφος και μεταφραστής- και από την άλλη, επιστήμονας, ως κλασικός φιλόλογος, με ευρύτερη παιδεία και κατάρτιση.

Από τη Μία Κόλλια

Δίκαιος - Παραμένει πάντα επίκαιρος, γιατί το έργο του διατρέχεται από τη θέληση για αντίσταση στο δίκαιο του πιο δυνατού και την επικράτηση της δικαιοσύνης για τα ανθρώπινα πλάσματα.

Προοδευτικός - Ένας από τους λόγους που το έργο του Βάρναλη ασκεί ιδιαίτερη γοητεία είναι γιατί αντικατοπτρίζει τη δεκτικότητά του απέναντι στις νέες ιδέες της εποχής του, μαζί με τη συνύπαρξη αντιθετικών στοιχείων -κοινωνικά και πολιτικά στρατευμένη λογοτεχνία αλλά και παρουσία σατιρικών, λυρικών και συμβολιστικών στοιχείων.

Ευέλικτος – Ο Βάρναλης ήξερε, κάθε φορά να ξεπερνά τα εμπόδια με έναν δικό του τρόπο. Είτε βρισκόταν σε δυσκολία λόγω συνθηκών είτε κάποιοι τον πολεμούσαν, κατάφερνε να μελετά, να διδάσκει και να αφήνει έργο χωρίς έκπτωση ή ίχνος παραίτησης.

Ο Κώστας Βάρναλης γεννήθηκε στον Πύργο της Ανατολικής Ρωμυλίας (σημερινό Μπουργκάς Βουλγαρίας), στις 21 Φεβρουαρίου 1884. Η καταγωγή του πατέρα του Γιάννη Βάρναλη ήταν από την Βάρνα, απ’ όπου και το επώνυμο Βάρναλης που υιοθέτησε, επειδή δεν του άρεσε το πραγματικό, που ήταν Μπουμπούς (σημαίνει τσαγκάρης). Ήταν το μικρότερο από τα πέντε παιδιά της οικογένειας, του οποίου την ανατροφή ανέλαβαν η μητέρα του Αλισάφα Μαυρομάτη, την οποία υπεραγαπούσε, και ο μεγαλύτερος αδελφός του. Τον πατέρα του δεν πρόλαβε καλά καλά να τον γνωρίσει, αφού πέθανε το 1887.

Έκανε τις γυμνασιακές σπουδές του στα ονομαστά Ζαρίφεια Διδασκαλεία στη Φιλιππούπολη για τέσσερα χρόνια και στη συνέχεια σπούδασε με υποτροφία στη Φιλοσοφική Σχολή των Αθηνών. Εκείνη την εποχή το Γλωσσικό Ζήτημα βρισκόταν στην οξύτερη φάση του. Ο Βάρναλης ήταν υποστηρικτής των δημοτικιστών και το 1907 συμμετείχε στην ίδρυση του ποιητικού περιοδικού «Ηγησώ», που φιλοδοξούσε να ανανεώσει τη μορφή της ελληνικής ποίησης. Το 1909 διορίζεται ελληνοδιδάσκαλος στην Αμαλιάδα και υπηρέτησε σε διάφορα σχολεία ως το 1919, όταν πήγε υπότροφος στο Παρίσι για να παρακολουθήσει μαθήματα φιλολογίας, φιλοσοφίας και κοινωνιολογίας. Εκεί γνώρισε τα νέα φιλοσοφικά ρεύματα, έζησε από κοντά τις μεγάλες ιδεολογικές ζυμώσεις που ακολούθησαν την Οκτωβριανή Επανάσταση και τη λήξη του Α' Παγκόσμιου πολέμου και ενστερνίστηκε την επαναστατική μαρξιστική ιδεολογία.

Το 1924 ο Βάρναλης γύρισε στην Αθήνα και δίδαξε νεοελληνική λογοτεχνία στην Παιδαγωγική Ακαδημία, την οποία διηύθυνε ο Δημήτρης Γληνός, ένας από τους πρωτεργάτες της λεγόμενης «γλωσσοεκπαιδευτικής μεταρρύθμισης». Δύο χρόνια μετά, όμως, ο Βάρναλης παύτηκε από τη θέση του εξαιτίας της ιδεολογίας του, με αφορμή ένα δημοσίευμα της «Εστίας», που κατηγόρησε για αντεθνική δράση τους μεταρρυθμιστές παιδαγωγούς εκείνης της εποχής. Έτσι αναγκάστηκε να εργαστεί κυρίως ως δημοσιογράφος. Τον ίδιο χρόνο έφυγε για τη Γαλλία ως ανταποκριτής της εφημερίδας «Πρόοδος». Επιστρέφει στην Ελλάδα το 1927 και δυο χρόνια μετά παντρεύεται με τη φιλόλογο και ποιήτρια Δώρα Μοάτσου. Το 1935 πήρε μέρος ως αντιπρόσωπος των Ελλήνων συγγραφέων στο Συνέδριο Σοβιετικών Συγγραφέων στη Μόσχα μαζί με τον Δημήτρη Γληνό και ύστερα από εντολή της κυβέρνησης του Γεωργίου Κονδύλη εξορίστηκε στη Μυτιλήνη και στον Άγιο Ευστράτιο.

Ο Κώστας Βάρναλης παρέμεινε πιστός στην ιδεολογία του κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής και του Εμφυλίου Πολέμου. Το 1956 τιμήθηκε από την Εταιρεία Ελλήνων Λογοτεχνών και το 1959 με το βραβείο Λένιν. Μας άφησε σημαντικά έργα, όπως τις ποιητικές συνθέσεις «Το φως που καίει» (1922) και οι «Σκλάβοι Πολιορκημένοι» (1927), τη μελέτη «Ο Σολωμός χωρίς μεταφυσική» (1925) και το πολύκροτο αφηγηματικό έργο «Η αληθινή απολογία του Σωκράτη» (1931). Ποιήματά του έχουν μελοποιήσει οι Μίκης Θεοδωράκης, Σταύρος Κουγιουμτζής, Χρήστος Λεοντής, Γιάννης Σπανός κ.ά.

Ο Κώστας Βάρναλης πέθανε στην Αθήνα στις 16 Δεκεμβρίου 1974.

#HisStory