Η Λιλή Ζωγράφου ήταν δημοσιογράφος, λογοτέχνιδα, δοκιμιογράφος, θεατρική συγγραφέας, πολιτική ακτιβίστρια και ένθερμη υποστηρίκτρια του γυναικείου κινήματος.

Από τη Μία Κόλλια

«Η ταπεινοφροσύνη, αν είσαι μικρός, είναι δουλοπρέπεια, αν είσαι μεγάλος, υποκρισία. Να ’σαι περήφανος. Η περηφάνια ταιριάζει σ’ όλα τα αναστήματα».

Ο κριτικός λογοτεχνίας Δημοσθένης Κούρτοβικ, σχολιάζοντας την αυτοβιογραφία της Λιλής Ζωγράφου με τίτλο «Η Συβαρίτισσα», τη χαρακτήρισε ως «σκοτεινή θεά Εκάτη της λογοτεχνίας μας».

Η Λιλή Ζωγράφου γεννήθηκε στις 17 Ιουνίου του 1922 στο Ηράκλειο Κρήτης, όπου και πέρασε τα πρώτα παιδικά της χρόνια. Φοίτησε στο Καθολικό Γυμνάσιο Ουρσουλινών και στο Λύκειο Κοραή, ενώ αργότερα σπούδασε φιλολογία στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Ο πατέρας της, Ανδρέας Ζωγράφος, δημοσιογράφος και εκδότης, έπαιξε καθοριστικό ρόλο, ώστε εκείνη να ακολουθήσει την ίδια επαγγελματική σταδιοδρομία.

Κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής και ενώ ήταν έγκυος, η Ζωγράφου φυλακίστηκε σε ηλικία 21 ετών για αντιστασιακή δράση και γέννησε στη φυλακή την κόρη της, μετέπειτα ποιήτρια Ρένα Χατζηδάκη. Μετά την απελευθέρωση της Ελλάδας το 1944, εργάστηκε ως δημοσιογράφος σε πολλές εφημερίδες και περιοδικά. 

Η Λιλή Ζωγράφου εργαζόταν στο Πρωτόκολλο Στρατολογίας, στο πολιτικό προσωπικό του Υπουργείου Αμύνης, όταν επιβλήθηκε η Χούντα του 1967. Παράλληλα αρθρογραφούσε για το περιοδικό «ΓΥΝΑΙΚΑ», προωθώντας προοδευτικές ιδέες αναφορικά με τα δικαιώματα των γυναικών.

Το 1971 εξέδωσε μια μελέτη για την ποίηση του Οδυσσέα Ελύτη, με τίτλο «Ο ηλιοπότης Ελύτης». Αν και ο μεγάλος ποιητής δεν ενέκρινε το χειρόγραφο που του έδωσε η Ζωγράφου να διαβάσει προτού το εκδώσει, εκείνη με τόλμη προχώρησε κανονικά στην έκδοσή του. Το 1974 εκδόθηκε ένα ακόμη έργο της, με τίτλο «17 Νοεμβρίου 1973 - Νύχτα της Μεγάλης Σφαγής», που αφορούσε τα γεγονότα της εξέγερσης του Πολυτεχνείου, στα οποία ήταν και αυτόπτης μάρτυρας.

Εκείνο τον καιρό, έμενε απέναντι από το κτίριο του ΕΑΤ-ΕΣΑ και έκρυβε κάθε σελίδα του χειρόγραφού της σε διάφορα μέρη του σπιτιού, για να μην το βρει η αστυνομία σε μια από τις συχνές της έρευνες.

«Αν ξαναγινόμουν είκοσι χρονών, θα ξεκινούσα από τις κορφές των βουνών, αντάρτης, ληστής, πειρατής, ν’ ανοίξω τα μάτια εκείνων που δέχονται αδιαμαρτύρητα τη μοίρα τους, όσο και κείνων που εθελοτυφλούν. Όχι, η επανάστασή μου δεν θα στρεφόταν κατά του κατεστημένου και του συστήματός του, αλλά εναντίον εκείνων που το ανέχονται. Θα σκότωνα, θα τσάκιζα την κακομοιριά, την υποταγή, την ταπεινοφροσύνη», γράφει η Λιλή Ζωγράφου στο βιβλίο της «Επάγγελμα Πόρνη». Πρόκειται για μια συλλογή αυτοβιογραφικών ιστοριών, όπου περιγράφει σκληρές προσωπικές εμπειρίες που είχε κατά τη διάρκεια της επταετούς Χούντας.

Μετά την πτώση της Χούντας, στράφηκε ξανά προς την αρθρογραφία σε διάφορα μέσα όπως η «Ελευθεροτυπία». Την περίοδο εκείνη μάλιστα εκδόθηκαν διάφορα έργα της, όπως «Η αγάπη άργησε μια μέρα», «Νύχτωσε αγάπη μου, είναι χτες» καθώς και η αυτοβιογραφία της «Η Συβαρίτισσα».

Το λογοτεχνικό έργο της Λιλής Ζωγράφου εστιάζει κυρίως στην πάλη των γυναικών για ανεξαρτησία, αν και η ίδια απέφυγε να υιοθετήσει μια φεμινιστική οπτική. Απευθύνεται στις γυναίκες όχι ως απελευθερώτρια αλλά ως συνοδοιπόρος και τις καλεί να διεκδικήσουν την προσωπική τους ελευθερία.

Ήταν μία αντισυμβατική συγγραφέας, ένα ιδιαίτερο κεφάλαιο στα ελληνικά γράμματα, γιατί τόλμησε να γράψει χωρίς φόβο την άποψή της, είτε μέσα από τα βιβλία της είτε μέσα από τα άρθρα της στις εφημερίδες και στα περιοδικά.

Το 1998, ενώ παραθέριζε στο Ηράκλειο, η Λιλή Ζωγράφου υπέστη οξύ εγκεφαλικό επεισόδιο. Πέθανε μερικές μέρες αργότερα, στο Γενικό Νοσοκομείο Ηρακλείου «Βενιζέλειο».

#HerStory