Δύο Έλληνες λογοτέχνες, ο Γεώργιος Σεφέρης (1963) και ο Οδυσσέας Ελύτης (1979) έχουν τιμηθεί με το Νόμπελ Λογοτεχνίας. Θα μπορούσαμε να έχουμε περισσότερους νομπελίστες λογοτέχνες και σίγουρα ένας απ’ αυτούς που το άξιζαν, είναι ο Νίκος Καζαντζάκης. Και όμως, στα χέρια του δεν ήρθε το μεγαλύτερο βραβείο ενώ στο παγκόσμιο λογοτεχνικό σύμπαν, Ελλάδα και συγγραφή σε συνδυασμό οδηγούν σίγουρα στο όνομά του.

Από τη Μία Κόλλια

Σύμφωνα με το αρχείο για τα βραβεία Νόμπελ, ο Καζαντζάκης προτάθηκε εννέα χρονιές, με συνολικά δεκατέσσερις διαφορετικές προτάσεις και σε δύο από αυτές συνυποψήφιος με τον Άγγελο Σικελιανό. Κι όμως, κύκλοι εντός Ελλάδας από το εκκλησιαστικό, πολιτικό και ακαδημαϊκό κατεστημένο έδωσαν μάχες ώστε ν’ αποφευχθεί η βράβευσή του, όποτε η πλάστιγγα της Σουηδικής Ακαδημίας έδειξε να γέρνει προς το μέρος του.

Η χρονιά που ο Καζαντζάκης διεκδίκησε με τις περισσότερες πιθανότητες το Νόμπελ ήταν το ΄56. Τελικά το κέρδισε ο Ισπανός ποιητής Χιμένεθ, με μόλις δύο ψήφους διαφορά. Τον Ιούνιο της ίδιας χρονιάς, ο Καζαντζάκης είχε αποσπάσει το βραβείο Ειρήνης, με το οποίο προηγουμένως είχαν τιμηθεί προσωπικότητες όπως ο Τσάπλιν και ο Σοστακόβιτς, αλλά στην απονομή που πραγματοποιήθηκε στη Βιέννη, παρουσία όλων των μελών του Παγκόσμιου Συμβουλίου Ειρήνης, η Ελλάδα έλαμψε διά της απουσίας της. Φορτωμένος με τη ρετσινιά του θεου, του κομμουνιστή και του διαφθορέα των νέων, ο Καζαντζάκης εξακολουθούσε να θεωρείται από το ελληνικό κράτος ως δημόσιος κίνδυνος.

Είναι επίσης αξιοσημείωτο ότι στη Νορβηγία, όπου, σε αντίθεση με τη χώρα μας, τα βιβλία του εκδίδονταν ανεμπόδιστα, βλέποντας τη στάση της ελληνικής πολιτείας, η νορβηγική κυβέρνηση προσφέρθηκε να του δώσει υπηκοότητα και διαβατήριο, ώστε να μετακινείται με την άνεσή του, ενώ η νορβηγική εταιρεία λογοτεχνών τον πρότεινε για Νόμπελ ομόθυμα.

Ο ίδιος, εντούτοις, αρνήθηκε την προσφορά. Η είδηση για την απονομή του Νόμπελ Λογοτεχνίας το 1957 στον Αλμπέρ Καμύ βρήκε τον Καζαντζάκη νοσηλευόμενο στην Πανεπιστημιακή Κλινική του Φράιμπουργκ της Γερμανίας. Παρ’ όλη την κατάστασή του, έστειλε συγχαρητήριο τηλεγράφημα στον Γάλλο συγγραφέα.

Ο Καμύ απάντησε αργότερα στη χήρα πλέον Ελένη Ν. Καζαντζάκη: «... Έτρεφα πάντα μεγάλο θαυμασμό και, αν το επιτρέπετε, ένα είδος στοργής για το έργο του συζύγου σας. (…) Και ακόμα δεν ξεχνώ ποτέ πως τη μέρα που λυπόμουν να δεχθώ μια διάκριση, που ο Καζαντζάκης άξιζε εκατό φορές περισσότερο, πήρα από εκείνον το πιο γενναιόδωρο από όλα τηλεγράφημα. Λίγο αργότερα κατάλαβα με τρόμο πως το μήνυμα αυτό ήταν γραμμένο λίγες μέρες πριν πεθάνει. Μαζί του χάθηκε ένας από τους τελευταίους μεγάλους καλλιτέχνες…».

Ανέκδοτη επιστολή του Νίκου Καζαντζάκη για το Νόμπελ που δεν
πήρε

«Γλυτώσαμε από το Nobel για εφέτο∙ έμαθα πως πριν από δύο μήνες έφτασε στον Μαντούδη έγγραφο από τη Σουηδία (το είδε, λέει, κι ο Ξεφλούδας) ως αναγγέλνει πως είμαι εκπρόθεσμος. Χάρηκα, γιατί έτσι κανείς πια δε θα πει ως μπήκα εμπόδιο στον αγαπητό φίλο, ποιητή», γράφει ο Νίκος Καζαντζάκης τον Νοέμβριο του 1946, σε επιστολή του προς τον «Σεβαστό φίλο και Προστάτη» των λογοτεχνών Νίκο Βέη, καθηγητή Μεσαιωνικής και Νεοελληνικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.

Η επιστολή Καζαντζάκη με την αναφορά στο Νόμπελ όπως και στον «αγαπητό φίλο, ποιητή» Άγγελο Σικελιανό αλλά και στην εκδίωξη του Βέη από το Πανεπιστήμιο με την κατηγορία συμμετοχής του στα Δεκεμβριανά, είναι ένα από τα ανέκδοτα χειρόγραφα τεκμήρια που βρίσκονται στις συλλογές του Ιστορικού Αρχείου του ΕΚΠΑ.

#HISstory