Είναι ένας σύγχρονος διανοητής, ένας επιστήμων πληροφορικός με τεράστια προσφορά σε διαφορετικούς τομείς της τεχνολογίας. Είναι διεθνώς αναγνωρισμένος για τις πρωτοποριακές εργασίες του στον τομέα της σχεδίασης και επαλήθευσης πληροφορικών συστημάτων. Για την συμβολή του στην θεωρία και την εφαρμογή μεθόδων επαλήθευσης, του απονεμήθηκε το βραβείο Turing 2007, το αντίστοιχο του βραβείου Νόμπελ στην Πληροφορική.

Από τη Μία Κόλλια

Η αφοσίωσή του στο πάθος του είναι παροιμιώδης ενώ η φιλοσοφική του θεώρηση για τον κόσμο και τα πράγματα, εκεί, σθεναρή και βαθιά εμπεριστατωμένη σε ό,τι και αν καλείται να αναλύσει. Η έκδοση «Κατανοώντας και αλλάζοντας τον κόσμο» (εκδ. ΑΡΜΟΣ), αφορά «τη σπουδαιότητα της γνώσης ως άυλης οντότητας» όπως γράφει στο οπισθόφυλλο.
Μια συζήτηση μαζί του είναι σαν να περπατάς σε τεντωμένο σχοινί: τίποτα δεν αφήνεται στην τύχη του, ενώ κάθε του προσέγγιση έχει πάντα κοινωνικό, πολιτικό και ανθρωπιστικό υπόβαθρο. Η συζήτηση μαζί του είναι ένα ταξίδι στη γνώση αλλά και στην αμφισβήτηση πολλών που θεωρούμε δεδομένα ή προσπερνάμε, ως απλοί άνθρωποι, στην καθημερινότητά μας.

Ποιο ήταν το πιο καίριο βήμα στην πορεία σας με την έννοια του turning point ή μίας κρίσιμης καθοριστικής απόφασης που μπορεί να άλλαξε τη ζωή σας;

Τον Αύγουστο του 1970, απόφοιτος Ηλεκτρολόγος Μηχανικός, έφυγα από την Ελλάδα. Επιθυμούσα διακαώς να γίνω ερευνητής και προ πάντων δεν ήθελα να μείνω στη χώρα λόγω της αφόρητης πολιτικής κατάστασης. Βρέθηκα στη Γκρενόμπλ της Γαλλίας όπου ξεκίνησα μεταπτυχιακές σπουδές στην Πυρηνική Φυσική. Όμως πολύ γρήγορα η τύχη αποφάσισε διαφορετικά. Ένιωσα εξαρχής μια ισχυρή έλξη για τους υπολογιστές που συναντούσα για πρώτη φορά στη ζωή μου. Με μάγευε η ιδέα ότι οι μηχανές είχαν έστω και κάποια υποτυπωδώς «έξυπνη» συμπεριφορά.

Συνάντησα τότε τον διευθυντή του νεοσύστατου Ινστιτούτου Εφαρμοσμένων Μαθηματικών και Πληροφορικής της Γκρενόμπλ. Ήταν ένας πολύ ευγενικός άνθρωπος και εξαίρετος μαθηματικός. Με δέχθηκε με προσήνεια και άκουσε τις ιδέες μου για τη σύνδεση δυναμικών και πληροφορικών συστημάτων. Σε μια εβδομάδα αποφάσισα να εγκαταλείψω τις σπουδές μου στη Φυσική και άλλαξα εντελώς πορεία αρχίζοντάς σπουδές στην Πληροφορική.

Θυμάμαι τότε την απογοήτευση των γονιών μου στην Ελλάδα που δεν καταλάβαιναν αυτή την επιλογή μου. Μάταια προσπαθούσα να εξηγήσω δι’ αλληλογραφίας γιατί έκανα αυτή την στροφή και ποιο ακριβώς ήταν το αντικείμενο της νέας αυτής επιστήμης.

Έτσι ξεκίνησα τη σταδιοδρομία μου στην Πληροφορική που τότε ήταν απλώς ένα ταπεινό παρακλάδι των Μαθηματικών. Κανείς δεν μπορούσε να φανταστεί πως θα άλλαζε τον κόσμο τα επόμενα 70 χρόνια. Και φυσικά ούτε καν υποψιαζόμουν πόσο ωραίο θα ήταν το ταξίδι που ξεκίνησα κάπως αψήφιστα υπακούοντας περισσότερο στη διαίσθηση παρά στην λογική μου.

Τι είναι σήμερα πιο σημαντικό, η απόκτηση γνώσης ή χρημάτων, και πώς ορίζεται η έννοια της γνώσης; Και πόσο μπορεί κάποιος να αντισταθεί στον Θεό του χρήματος;

Θα ξεκινούσα εξηγώντας ότι γνώση είναι πληροφορία που μας επιτρέπει είτε να κατανοήσουμε και να προβλέψουμε τον κόσμο είτε να δράσουμε για να ικανοποιήσουμε τις ανάγκες μας και να βελτιώσουμε τη ζωή μας. Εδώ βέβαια δεν εννοώ μόνο την επιστημονική και την τεχνική γνώση αλλά κυρίως τη γνώση που αναπτύσσει ο νους μαθαίνοντας από τις εμπειρίες του και χρησιμοποιεί για να κρίνει σωστά. Δεν αρκεί να απλώς να ξέρεις. Πρέπει να έχεις την κοινή λογική για να διαχειριστείς καθημερινά προβλήματα. Λέει χαρακτηριστικά ο Jean Piaget ότι νοημοσύνη δεν είναι αυτό που ξέρεις αλλά αυτό που κάνεις όταν δεν ξέρεις.

Νομίζω ότι αυτός ο ορισμός της γνώσης ακυρώνει το δίλημμα. Η γνώση είναι προϋπόθεση και για να αποκτήσουμε χρήμα. Και αυτό είναι ένα μέσο για περισσότερη άνεση και ελευθερία, εφόσον διαθέτουμε την γνώση για να επιλέγουμε σωστά. Χωρίς γνώση το χρήμα χάνει την χρηστικότητά του και πιθανώς γίνεται επικίνδυνο.

Η αντίσταση στον «Θεό του χρήματος» είναι ένα ηθικό πρόβλημα. Και η συμπεριφορά μας εν προκειμένω επηρεάζεται άμεσα από το ισχύον σύστημα κοινωνικών και πολιτικών αξιών. Τον Μεσαίωνα το «να πουλάς όσο ακριβότερα μπορείς και να αγοράζεις όσο φθηνότερα μπορείς» ήταν ένα βαρύ αμάρτημα, ηθικό παράπτωμα και ενίοτε ποινικό αδίκημα. Επί αιώνες η επιζήτηση του πλούτου για τον πλούτο ήταν κατακριτέα, και η πομπώδης επίδειξή του επέσυρε τους μύδρους και το κατάκριμα της κοινωνίας. Σήμερα η επιδίωξη του κέρδους με κάθε μέσον θεωρείται καπατσοσύνη και ως ένα βαθμό αρετή. Ιδιαίτερα οι νεόπλουτοι των τελευταίων δεκαετιών όχι μόνο δεν κρύβουν τα πλούτη τους, άλλα και επιδεικνύουν αλαζονικά την ισχύ τους και τις μυθικές τους περιουσίες. Είναι λυπηρή, ολέθρια θα έλεγα για τις κοινωνίες αυτή η «ειδωλολατρία του χρήματος» και η συνεπακόλουθη ανατροπή των ανθρωπιστικών και ηθικών αξιών που συνιστούν τα θεμέλια του πολιτισμού μας.

Τεχνητή Νοημοσύνη, αλγόριθμοι, αυτοματοποιημένες εργασίες: Εξέλιξη και βοήθεια για τον άνθρωπο ή υποταγή και χαμένες θέσεις εργασίας;   

Η αυτοματοποίηση διαδικασιών και υπηρεσιών έχει το πλεονέκτημα της αποτελεσματικότητας. Χωρίς την άμεση παρέμβαση ανθρώπινου παράγοντα μπορούμε σε «πραγματικό χρόνο», όπως λέμε, να ελέγχουμε τη χρήση πόρων (ενέργεια, τηλεπικοινωνίες, μεταφορές, τραπεζικές συναλλαγές) κατά τον βέλτιστο τρόπο για να επιτύχουμε οικονομίες κλίμακας και ποιότητα ζωής.

Ένας προ πολλού επισημασμένος κίνδυνος από την προϊούσα αυτοματοποίηση είναι η ανεργία για επαγγέλματα όπου αργά ή γρήγορα θα επικρατήσει εντατική χρήση ρομπότ. Σε τομείς όπως η γεωργία και η βιομηχανία θα έχουμε βαθμιαία μείωση θέσεων εργασίας καθώς και στις υπηρεσίες που επιδέχονται αυτοματοποίηση. Θα βρίσκουν απασχόληση επαγγέλματα που απαιτούν υψηλή δημιουργικότητα είτε δεν συστηματοποιούνται εύκολα όπως π.χ. προγραμματισμός και σχεδιασμός συστημάτων ή διανομή ταχυδρομείου. Αυτή η τάση, εκτός του υψηλού ποσοστού ανεργίας, θα ανοίξει το χάσμα μεταξύ καλά αμειβομένων επαγγελμάτων που απαιτούν δεξιότητες και γνώσεις, και άλλων χειρωνακτικών. Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι η εξαφάνιση θέσεων εργασίας θα εξισορροπηθεί από τη δημιουργία νέων αναγκών. Όμως πιστεύω ότι συνολικά το πρόβλημα της ανεργίας και του χάσματος των μισθών θα γίνεται ολοένα οξύτερο, εάν δεν γίνουν ριζικές μεταρρυθμίσεις για την προσαρμογή της δομής των επαγγελμάτων και την αναδιάρθρωση του χρόνου εργασίας.

Ποια είναι η ευθύνη του ανθρώπου όσον αφορά την εξέλιξη της τεχνολογίας; Πώς ορίζετε την ηθική της τεχνολογίας; Είναι μύθος ότι οι ζωές μας αυτοματοποιούνται επικίνδυνα;

Η επικράτηση μιας τεχνολογίας που λύνει πλήθος πρακτικά προβλήματα και κάνει πιο άνετη τη ζωή, έχει ως αποτέλεσμα να εκπίπτουν ορισμένες δεξιότητες που είχαμε αναπτύξει για τη λύση τους. Έτσι σήμερα ελάχιστοι ξέρουν πώς να ανάψουν φωτιά διά τριβής, πράγμα το οποίο ήξεραν πολύ καλά οι προϊστορικοί άνθρωποι. Ούτε ξέρουν πώς να επιβιώσουν στην άγρια φύση ή να στήσουν μια καλύβα για να προστατευτούν. Αύριο τα παιδιά ίσως δεν θα μαθαίνουν πια την προπαίδεια, κάτι πολύ βασικό στη μαθηματική εκπαίδευση των μαθητών μέχρι και τον 20ό αιώνα. Τίθεται εύλογα το ερώτημα της υπερ-εξάρτησης από τις τεχνολογίες της πληροφορίας. Ποιες βασικές δεξιότητες/γνώσεις πρέπει οπωσδήποτε να διατηρήσουμε; Η απάντηση δεν είναι εύκολη καθόσον αυτές οι τεχνολογίες δεν λύνουν μεμονωμένα προβλήματα. Παρέχουν ολοκληρωμένες λύσεις, οι οποίες συνεπάγονται έναν άλλο τρόπο ζωής που μας απαλλάσσει από το βάρος της διαχείρισης αποφάσεων, προσφέροντας παντοειδείς υπηρεσίες.

Ορισμένοι, για να εξηγήσουν τους σχετικούς κινδύνους μιλούν για την παραβολή του «βρασμένου βατράχου», ο οποίος βρίσκεται σε μια χύτρα με νερό. Εάν ανεβάζαμε απότομα τη θερμοκρασία του νερού, ο βάτραχος θα πηδούσε έξω από τη χύτρα. Εάν αντίθετα ανεβάζαμε τη θερμοκρασία προοδευτικά, ο βάτραχος αισθανόμενος αρχικά ευχάριστα, θα έμενε ως το τέλος μέσα στην χύτρα και θα πέθαινε.

"Η χρήση των τεχνολογιών της πληροφορίας πρέπει να ρυθμίζεται από κανόνες προστασίας των ατομικών, κοινωνικών και πολιτικών ελευθεριών. Διαβλέπω εν προκειμένω δύο κινδύνους."

Ο πρώτος είναι η παραβίαση της ιδιωτικότητας με πρόσχημα την παρακολούθηση παραβατικών συμπεριφορών, όπως η τρομοκρατία και η εγκληματικότητα. Για τον έλεγχο της συμπεριφοράς των ατόμων υπάρχουν σήμερα πολλά συστήματα που αναπτύσσονται από κρατικούς οργανισμούς και μεγάλες εταιρείες. Θα αναφέρω ενδεικτικά το Κινέζικο «Social Credit System», ένα κρατικό σύστημα υπόληψης (reputation system) που στηρίζεται στην τεχνητή νοημοσύνη για την αξιολόγηση της συμπεριφοράς των πολιτών με μια κλίμακα συσσώρευσης μορίων (point system). Παρόμοια σχέδια για συστήματα υπόληψης αναπτύσσουν εταιρίες ηλεκτρονικού εμπορίου ως αθώα εργαλεία για τη λήψη αποφάσεων στις συναλλαγές με τρίτους μέσω Ίντερνετ. Περιττό να τονίσω ότι είναι απαραίτητο να υπάρξει ένα ρυθμιστικό πλαίσιο για τη χρήση τέτοιων εργαλείων που παραβιάζουν την ιδιωτικότητα και μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να στιγματίσουν ή να αποκλείσουν πολίτες με διαδικασίες και κριτήρια μη ελέγξιμα και αμφισβητήσιμα.

Ο δεύτερος κίνδυνος προέρχεται από την προϊούσα χρήση αυτόνομων υπηρεσιών και συστημάτων εν ονόματι της αποτελεσματικότητας. Το όραμα για το Ίντερνετ των αντικειμένων προβλέπει μαζική χρήση αυτονόμων συστημάτων για τη διαχείριση κρίσιμων πόρων και υποδομών χωρίς ανθρώπινη παρέμβαση. Είναι πιθανόν τα κριτήρια λήψης αποφάσεων να είναι τόσο πολύπλοκα, που να υπερβαίνουν τις ανθρώπινες δυνατότητες κατανόησης και ελέγχου. Ο κίνδυνος δεν είναι να γίνουν οι υπολογιστές εξυπνότεροι από τον άνθρωπο αλλά οι άνθρωποι να υποταχθούν στην τεχνολογία.

Έχετε διερωτηθεί πώς θα ήταν η ζωή σας εάν είχατε έναν υπηρέτη που να ικανοποιεί κάθε σας όρεξη και επιθυμία; Να μην υπήρχαν εμπόδια, δυσκολίες, όλα να σας έρχονταν αβίαστα, τίποτα να μην αντιστεκόταν στις ορέξεις σας;

Αν ο άνθρωπος είχε ό,τι ζητά η όρεξή του αυτόματα και χωρίς κόπο, θα υποβιβαζόταν σε μια «γαστέρα αργή», έναν πεπτικό σωλήνα. Αν είχε γεννηθεί σε έναν κόσμο χωρίς αντιξοότητες, σίγουρα δεν θα ήταν πιο έξυπνος από τα φυτά. Αλλά και η ευτυχία του θα ήταν κατώτερη και εκείνης των φυτών, μια και αυτά τουλάχιστον αγωνίζονται να επιβιώσουν.

Εάν αφήσουμε τους υπολογιστές να αποφασίζουν για μας -λόγω νωθρότητας ή έλλειψης αυτοπεποίθησης - θα εκπέσουν οι νοητικές μας ικανότητες και η δημιουργικότητα της σκέψης. Δεν θέλω να φανταστώ σενάρια όπου ένας νέος αποφασίζει για τον επαγγελματικό του προσανατολισμό στηριζόμενος αποκλειστικά σε πληροφορίες του διαδικτύου χωρίς να λαμβάνει υπόψη του τις προτιμήσεις του και εν τέλει τα όνειρα του.

Ποια συμβουλή θα δίνατε στους νέους σήμερα; Και ποια σε εμάς, τους 50άρηδες που κυνηγάμε τις τεχνολογικές εξελίξεις για τη δουλειά μας ενώ δεν είχαμε σχέση με αυτήν;

Οι νέοι να φτιάξουν ένα όνειρο στα μέτρα τους και να το διεκδικήσουν με όλες τους τις δυνάμεις. Η ευτυχία εξαρτάται άμεσα από την ικανότητα να καταλαβαίνεις τον κόσμο, να πιστεύεις στις δυνάμεις σου και προπάντων να δημιουργείς και να οραματίζεσαι. Βέβαια κάτι τέτοιο δεν δίνεται, δεν επιτυγχάνεται χωρίς κόπο. Η ανατροφή, η εκπαίδευση και οι καταβολές παίζουν καθοριστικό ρόλο. Εάν ο νους είναι μαλθακός και δεν τον αγγίζει η χαρά της δράσης και της δημιουργίας, τότε το παιχνίδι έχει χαθεί εκ των προτέρων.

Μετά τη δεκαετία του 1970, οι δυτικές κοινωνίες δείχνουν υπερευαισθησία σε ό,τι μπορεί να θεωρηθεί έντονη προσπάθεια για την επίτευξη δύσκολων στόχων. Όλοι μιλούν για την προστασία των δικαιωμάτων των πάντων, τη «μη καταπίεση», το μη ζόρισμα. Πολλοί λίγοι θυμούνται ότι υπάρχουν και υποχρεώσεις και ότι –να το πω απλά– «τὰ καλὰ κόποις κτῶνται». Δυστυχώς η ήσσων προσπάθεια σε κάθε εγχείρημα γίνεται ο κανόνας. Δεν νοιαζόμαστε για το μέλλον. Χαλαρώνουν τα ποιοτικά κριτήρια που απαιτούν αυστηρότητα και ακρίβεια στη διεκπεραίωση των δράσεων.

Με λύπη διαπιστώνω ότι αυτή η νοοτροπία έχει κυριαρχήσει στους νέους μας. Δεν είναι το καλύτερο εφόδιο για να παλέψουν και να νικήσουν στη ζωή.

Όσον αφορά τη σχέση μας με την τεχνολογία, πρέπει να βρούμε ένα σημείο ισορροπίας. Να μείνει στην υπηρεσία μας. Να την χρησιμοποιούμε για να δουλέψουμε και να ζήσουμε καλύτερα διαχειριζόμενοι συνειδητά και υπεύθυνα την ελευθερία μας. Η τεχνολογία μπορεί ίσως να βοηθήσει να αναδειχτούν η δημιουργικότητα μας και οι ιδέες μας αλλά δεν μπορεί ποτέ να δημιουργήσει κάτι αυθεντικό και να γεννήσει ρηξικέλευθες ιδέες.

Οι αναλυτές λένε πως σε δέκα χρόνια θα υπάρχουν δουλειές, για το 60% των οποίων δεν γνωρίζουμε καν το όνομα ή την περιγραφή τους. Πώς τοποθετείστε απέναντι σε αυτό;

Ανά τους αιώνες η τεχνολογική εξέλιξη αλλάζει τον καταμερισμό  εργασίας μεταξύ μηχανών και ανθρώπων. Σήμερα ζούμε το φαινόμενο πολύ πιο έντονα μια και οι μηχανές μας αντικαθιστούν όχι μόνο σε χειρωνακτικές αλλά και σε νοητικές εργασίες. Μίλησα για την εξαφάνιση σε μεγάλο βαθμό θέσεων εργασίας στον πρωτογενή και τον δευτερογενή τομέα. Οι προτάσεις για πλήρη αντικατάσταση του ανθρώπου από έξυπνα συστήματα αποδεικνύονται τεχνικά ανέφικτες με τα σημερινά δεδομένα  – όπως επιβεβαιώνεται και από την πρόσφατη εγκατάλειψη της ιδέας των πλήρως αυτόνομων αυτοκινήτων από τον Elon Musk, ένα από τους πιο ένθερμους υποστηρικτές της. Οι μηχανές δεν θα μπορέσουν να αντικαταστήσουν πλήρως τον άνθρωπο σε δραστηριότητες όπου απαιτείται δημιουργικότητα και λήψη αποφάσεων που συνεπάγονται νομική και ηθική ευθύνη. Τέτοιες είναι δραστηριότητες έρευνας, σχεδίασης συστημάτων, ιατρικές και παρα-ιατρικές, εκπαιδευτικές, ασφάλεια και άμυνα, τραπεζικές και χρηματιστηριακές, δικαστικές και σωφρονιστικές, διοικητικές, κλπ. Δεν προβλέπω την εμφάνιση εντελώς νέων επαγγελμάτων αλλά την προσαρμογή των επαγγελμάτων που θα επιβιώσουν στην ανάγκη εκτεταμένης χρήσης τεχνολογίας.

Το όραμα είναι η «συμβιωτική αυτονομία», για να χρησιμοποιήσω έναν όρο της μόδας. Άνθρωποι και υπολογιστές θα συνεργάζονται για την επίτευξη κοινών πολύπλοκων στόχων. Αυτό απαιτεί την ανάπτυξη διαδικασιών «αμοιβαίας κατανόησης» και κατάλληλων πρωτοκόλλων συνεργασίας μεταξύ ανθρώπων και συστημάτων. Πρόβλημα τεχνικά δύσκολο και επιστημονικά ενδιαφέρον του οποίου ευελπιστώ ότι θα έχουμε λύσεις στην επόμενη δεκαετία.

Πόσο χρόνο πρέπει να αφιερώνει κάποιος εκτός εργασίας για να είναι ένας επιτυχημένος επαγγελματίας;

Δεν νομίζω ότι η επιτυχία στον επαγγελματικό τομέα είναι ένα ποσοτικό θέμα χρόνου. Εξαρτάται από άλλους ποιοτικούς παράγοντες μεταξύ των οποίων βάζω καταρχήν την αγάπη γι’ αυτό που κάνεις. Όταν παθιάζεσαι για την δουλειά σου, χρόνος και κόπος δεν μετρούν. Άλλοι παράγοντες είναι το πνεύμα δημιουργικότητας και πρωτοβουλίας. Η ικανότητα να οργανώνεις διοικητικά τους συνεργάτες σου και να διακρίνεις μεταξύ αυτών ποιοι είναι οι ικανοί και ποιοι ανωφελείς ή και επικίνδυνοι.

Η επαγγελματική ενασχόληση είναι ένα μεγάλο κομμάτι της ενεργούς ζωής μας. Θα είναι άχθος και βάσανο εάν δεν έχουμε τα κίνητρα και την όρεξη για να πετύχουμε.

Είναι τα ταξίδια το δικό σας οξυγόνο; Μας ταξιδεύετε σε αγαπημένα μέρη και εμπειρίες;

Μου αρέσει να ταξιδεύω. Τα ταξίδια είναι για μένα ξεκούραση και ευκαιρία για στοχασμό και έμπνευση. Συνδυάζω τα περισσότερα με επαγγελματικές δραστηριότητες, συμμετοχή σε συνέδρια ή προσκλήσεις για ομιλίες και συνεργασίες εν γένει. Έτσι δεν ταξιδεύω σαν απλός τουρίστας. Οι γνωριμίες με τους συναδέλφους που με προσκαλούν με βοηθούν να γνωρίσω καλύτερα τους τόπους και τους ανθρώπους τους.

Πρέπει να αναφέρω πως με τα χρόνια τα ταξιδιωτικά μου ενδιαφέροντα μετατοπίστηκαν. Νεότερος διψούσα να δω κάτι καινούργιο, να ανακαλύψω το διαφορετικό. Ιδιαίτερα να γνωρίσω το φυσικό περιβάλλον. Θυμάμαι πόσο με συγκίνησαν τροπικά δάση, κοραλλιογενή νησιά, ενεργά ηφαίστεια και υπερβόρεια τοπία.
Σήμερα δεν με ενδιαφέρει τόσο το φυσικό στοιχείο. Παίρνω το χρόνο να μελετήσω τους ανθρώπους και τον πολιτισμό τους. Τις δυο τελευταίες δεκαετίες επισκέπτομαι συχνά μεγάλες ασιατικές χώρες και πρέπει να ομολογήσω ότι η επαφή μου με τους λαούς τους με έκανε να αναθεωρήσω ριζικά κάποιες προκαταλήψεις και να δω με κριτικό μάτι τον δυτικοευρωπαϊκό πολιτισμό.

Είναι βέβαια και ταξίδια πιο σημαντικά που κάνουμε ανεξάρτητα από επαγγελματικές υποχρεώσεις. Όπως για διακοπές στην Ελλάδα, στη Γαλλία και ορισμένες περιοχές στην Ευρώπη. Υπάρχουν τόποι όπου πάμε και ξαναπάμε διότι όσες φορές και να τους επισκεφτούμε δεν τους χορταίνουμε. Θα αναφέρω ενδεικτικά κάποιες μεσαιωνικές πολιτείες στη Γαλλία ή μερικές περιοχές στην Ιταλία, όπως η Τοσκάνη.

Για την Ελλάδα θα πω μόνο ότι λατρεύω κάθε σπιθαμή ελληνικής γης. Κάθε φορά που έρχομαι στη χώρα μας αισθάνομαι το ίδιο δυνατό σκίρτημα αγαλλίασης και ανάτασης. Έγραψα πριν χρόνια σχετικά το παρακάτω:

«Γυρίζοντας από μακρινά ταξίδια σε απρόσωπες πολιτείες, αισθάνομαι όταν πατώ χώμα ελληνικό, τη Μετουσίωση. Τα πάντα παίρνουν πρόσωπο, πέτρες, φως, θάλασσα, μετουσιώνονται όπως οι λέξεις μέσα στα ποιήματα, όπως τα χρώματα στους ιμπρεσιονιστικούς πίνακες».

Είναι η τεχνολογία ανδρική υπόθεση; Υπάρχει τέτοιος διαχωρισμός στη ζωή;

Δεν υπάρχουν επιστημονικά δεδομένα που να αποδεικνύουν ότι οι γυναίκες είναι λιγότερο προικισμένες για τεχνολογικά επαγγέλματα ή και για οποιοδήποτε επάγγελμα. Βέβαια βιολογικές διαφορές τις κάνουν λιγότερο κατάλληλες για βαριά επαγγέλματα, οι οποίες προοδευτικά εξαλείφονται χάρη στη χρήση τεχνολογίας. Όμως αυτές οι διαφορές παίζουν μικρό ρόλο σε σχέση με άλλες επίκτητες οι οποίες δημιουργούνται από κοινωνικές αντιλήψεις και συμβάσεις για τον ρόλο της γυναίκας. Διαφορές που διαδίδονται από την εκπαίδευση και την οικογενειακή ανατροφή. Που καλλιεργούνται από ευρέως διαδεδομένα ανδρικά και γυναικεία στερεότυπα: το αγόρι το θέλουν «μαχητή», έτοιμο να παλέψει και να διεκδικήσει, ενώ το κορίτσι πιο συνεσταλμένο, το προορίζουν να ζήσει στη «σκιά» κάποιου αρσενικού.

Έτσι ενώ στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση τα κορίτσια έχουν εξίσου καλές αν όχι καλύτερες επιδόσεις από τα αγόρια, στην τριτοβάθμια εκπαίδευση υστερούν, ιδιαίτερα σε σπουδές με θετική κατεύθυνση.

Παρόμοια διαπίστωση είναι η χαμηλή εκπροσώπηση των γυναικών σε θέσεις που είναι ψηλά στην κοινωνική και επαγγελματική ιεραρχία. Συμβαίνει να συμμετέχω σε επιτροπές για την επιλογή υποψηφίων σε ακαδημαϊκές θέσεις όπου τίθεται συχνά το θέμα της «θετικής διάκρισης» υπέρ των γυναικών ή άλλων «μειονοτήτων» ανάλογα με το χρώμα ή την εθνότητα τους. Ιδιαίτερα στην Βόρεια Αμερική οργανισμοί και θεσμοί στηρίζουν πολιτικές που χαρακτηρίζονται από το τρίπτυχο: διαφορετικότητα, ισότητα, ένταξη (diversity, equity, inclusion). Θα ήθελα να τονίσω πως δεν πιστεύω στην αποτελεσματικότητα τέτοιων πολιτικών. Η αδικία που γίνεται στις γυναίκες και σε άλλες μειονοτικές ομάδες διορθώνεται μόνο με πολιτικές για την ισότητα των ευκαιριών. Η επιβολή κανόνων αναλογικής εκπροσώπησης μειονοτήτων σε υψηλόβαθμα επαγγέλματα είναι αναποτελεσματική και δεν βοηθάει εν τέλει στην ριζική επανόρθωση μιας αδικίας που έχει βαθύτερες κοινωνικές ρίζες.

Πρόσφατα εκδώσατε το νέο σας βιβλίο, «Κατανοώντας και αλλάζοντας τον κόσμο». Τι ήταν αυτό που σας ώθησε στη συγγραφή του και τι περιμένετε να επιτύχει;

Το βιβλίο είναι αποτέλεσμα αναζητήσεων που ξεκίνησα στις αρχές της δεκαετίας του ’80, όταν κατάλαβα ότι οι έρευνές μου στην εφαρμοσμένη λογική και τις μαθηματικές θεωρίες γλωσσών είχαν άμεση σχέση με φιλοσοφικά προβλήματα, και ιδιαίτερα με το πρόβλημα της συνειδητότητας και της γλώσσας.

Τότε άρχισα να διαβάζω και να ενδιαφέρομαι για τη φιλοσοφία. Πρέπει να πω ότι παρά τις φιλότιμες προσπάθειές μου δεν τα κατάφερα να βρω άκρη στον δαίδαλο των φιλοσοφικών θεωριών. Αυτό επίσης που με έχει κυριολεκτικά εντυπωσιάσει είναι η ύπαρξη κλειστών κοινοτήτων γύρω από κάθε φιλοσοφικό ρεύμα. Οργανωμένες γύρω από ένα ιερατείο «αυθεντιών», χρησιμοποιούν πολύ ερμητικές ορολογίες που κάνουν απροσπέλαστες τις θεωρίες στους μη μυημένους και τους προσδίδουν κύρος στα μάτια των αδαών. Έτσι υπάρχουν υπαρξιστές, στρουκτουραλιστές,  εμπειριστές, μαρξιστές, χεγγελιανοί, κ.λπ., που καθένας φιλοσοφεί από το δικό του πλαίσιο και μετερίζι. Προσκολλημένοι στις «αλήθειες» τους, αγνοώντας τους άλλους. Χωρίς να νοιάζονται πώς οι γνώσεις τους βοηθούν τον άνθρωπο να ζήσει μια ζωή άξια να τη ζεις.

Πιστεύω πως κάθε απόπειρα να διατυπώσουμε τη γνώση μας πρέπει να σέβεται τους νόμους οικονομίας της σκέψης, να στηρίζεται σε ένα σύνολο καλά θεμελιωμένων εννοιών με σαφώς ορισμένες σημασιολογικές μεταξύ τους σχέσεις.
Αποφάσισα στα τέλη των ετών ’90, να διατυπώσω αυστηρά τις απόψεις μου για τον κόσμο. Η αλήθεια, όπως τη δημιουργεί και την επεξεργάζεται ο ανθρώπινος νους δεν μπορεί από τη φύση της να είναι πολύπλοκη. Όλες οι θεωρίες και γνώσεις που έχουν κάποια χρηστική αξία είναι συγκλονιστικά απλές στις αρχές τους – ασχέτως εάν για τη μελέτη τους χρησιμοποιούμε ειδικές και εξεζητημένες τεχνικές. Πιστεύω ότι είναι επικίνδυνο για τις κοινωνίες μας να αποξενώνονται από τις επιστημονικές και τεχνικές γνώσεις. Πρέπει να τους δώσουμε τα εφόδια να κρίνουν τουλάχιστον τη σημασία τους και τις επιπτώσεις από την εφαρμογή τους.

Θέλησα να κτίσω προοδευτικά μια θεώρηση του κόσμου όπου πάντα ξεχωρίζω αυτό για το οποίο μπορώ να μιλώ με κάποιο βαθμό βεβαιότητας από αυτό που δεν γνωρίζω. Στόχος μας πρέπει να είναι να σπρώξουμε όσο γίνεται πιο μακριά τα όρια της γνώσης έχοντας όμως επίγνωση εγγενών περιορισμών και αδυναμιών μας.

Η κρίση που βιώνουμε εδώ και δεκαετίες θέτει επιτακτικά την ανάγκη για μια φιλοσοφία του ανθρώπου. Που να εξηγεί κατά τρόπο απλό και κατανοητό, χωρίς δογματισμούς, την πρακτική αναγκαιότητα των αξιών και της ηθικής για την ατομική ευτυχία και για την κοινωνική ειρήνη και πρόοδο. Που να μας βοηθάει να κατανοήσουμε τη σημασία και τα όρια της γνώσης. Να εμβαθύνουμε στην αυτογνωσία μας. Να διεισδύσουμε στον διττό χαρακτήρα του, το διπολικό παιχνίδι της νόησης: συνειδητό και υποσυνείδητο, λογικό και διαισθητικό, φυσικό και μεταφυσικό.

Ήταν επιθυμία και ευθύνη μου να γράψω για τη σπουδαιότητα της γνώσης ως άυλης οντότητας, ξεχωριστής από τις φυσικές οντότητες, και την ανάγκη κατανόησης των διαδικασιών ανάπτυξης και εφαρμογής της. Να δείξω πώς νέες έννοιες και μοντέλα από την Πληροφορική μάς βοηθούν να εμβαθύνουμε στη λειτουργία της ατομικής και της συλλογικής συνειδητότητας. Πώς οι κάθε είδους δομές που συνθέτουν τις κοινωνίες μας ορίζουν πάνω απ’ όλα πληροφορικά συστήματα, των οποίων η εύρυθμη λειτουργία εξαρτάται από την απρόσκοπτη και έγκαιρη ανταλλαγή αξιόπιστων γνώσεων.
Ελπίζω το βιβλίο να είναι η απαρχή της μύησης του αναγνώστη στην έννοια της γνώσης, στις πολλαπλές μορφές και χρήσεις της. Να του δώσει τα εφόδια για να δει τον κόσμο μέσα από το γνωσιολογικό πρίσμα, τον γνώμονα για να πράξει σωστά ως άτομο και ως πολίτης.

Ο Ιωσήφ Σηφάκης γεννήθηκε στο Ηράκλειο της Κρήτης το 1946 και ζει στην Γκρενόμπλ της Γαλλίας. Είναι πληροφορικός διεθνώς αναγνωρισμένος για τις πρωτοποριακές εργασίες του στον τομέα της σχεδίασης και επαλήθευσης πληροφορικών συστημάτων. Για την συμβολή του στην θεωρία και την εφαρμογή μεθόδων επαλήθευσης, του απονεμήθηκε το βραβείο Turing 2007, το αντίστοιχο του βραβείου Νόμπελ στην Πληροφορική. Σήμερα, τα ενδιαφέροντα του επικεντρώνονται στην μελέτη μεθόδων κατασκευής ενσωματωμένων συστημάτων υψηλής ασφάλειας και πιστότητας. Ο Ιωσήφ Σηφάκης είναι μέλος της Γαλλικής Ακαδημίας Επιστήμων, της Γαλλικής Ακαδημίας Τεχνολογιών και της Ευρωπαϊκής Ακαδημίας και της American Academy of Arts and Sciences. Το γαλλικό κράτος του απένειμε το 2009 τον τίτλο του Μεγάλου Αξιωματούχου Εθνικής Άξίας (Grand Officier de l’Ordre du Mérite) και τον τίτλο του διοικητού της Λεγεώνας της Τιμής (Commandant de la Légion d’Honneur) το 2011. To 2009, του απενεμήθη το Βραβείο του Ίδρύματος της Βουλής των Ελλήνων για τον Κοινοβουλευτισμό και την Δημοκρατία. To 2013 του απενεμήθη ο Ταξιάρχης του Τάγματος του Φοίνικος. Το 2012, του απενεμήθη το Leonardo Da Vinci Medal. Ο Ιωσήφ Σηφάκης διετέλεσε Πρόεδρος του Εθνικού Συμβουλίου Έρευνας και Τεχνολογίας κατά την περίοδο Φεβρουάριος 2014-Απρίλιος 2016.

#HisStory