Ο αστροφυσικός Δημήτρης Ψάλτης είναι πια Professor of Physics στο Georgia Institute of Technology μετά από πολλά χρόνια στο Πανεπιστήμιο της Αριζόνα. Πήγε εκεί για να ξεκινήσει ένα Center for Data-Intensive Astrophysics.

Από τη Μία Κόλλια

Ο Δημήτρης Ψάλτης, εκτός από μια αληθινά τεράστια προσωπικότητα στο χώρο του είναι ο πιο άμεσος, σαφής, ειλικρινής συνομιλητής για κάποιον και ένας εξαίρετος σύμβουλος για νέους και μεγαλύτερους, για κάθε άνθρωπο που έχει απαιτήσεις από τον εαυτό του και όνειρα για τη ζωή του.   
 
- Τι είναι αυτό που κάνει έναν επιστήμονα επιτυχημένο κατά τη γνώμη σας κύριε Ψάλτη;
 
Πρώτα απ’ όλα θα πω ότι πιστεύω πως οποιοσδήποτε άνθρωπος μπορεί να γίνει επιστήμονας και να προωθήσει την επιστήμη με ρυθμούς που δεν θα το πίστευε ούτε ο ίδιος. Όταν έρχονται καινούργιοι φοιτητές να δουλέψουν μαζί μου, κοιτάζω αν έχουν τρία χαρακτηριστικά που θεωρώ ότι δηλώνουν μια δέσμευση με την επιστήμη. 
 
Το πρώτο και πιο σημαντικό είναι η περιέργεια. Οι επιστήμονες έχουν έμφυτη περιέργεια και ψάχνουν διαρκώς να βρίσκουν απαντήσεις. Οι ερωτήσεις πώς, πότε, γιατί συμβαίνει αυτό, είναι το 50% του δρόμου που έχει να διανύσει ένας επιστήμονας. 
 
Το δεύτερο πολύ σημαντικό χαρακτηριστικό είναι η επιμονή. Ο λόγος είναι ότι οι περισσότερες ερωτήσεις είτε είναι εύκολο να απαντηθούν είτε δεν θα απαντηθούν ποτέ. Όλοι οι επιστήμονες βρισκόμαστε μπροστά σε  πολύ δύσκολες ερωτήσεις, όπως από πού ήρθαμε, πού θα καταλήξουμε ως ανθρωπότητα, τι γίνεται στο κέντρο των μαύρων τρυπών, υπάρχει ζωή σε άλλους πλανήτες; Δεν έχουμε φτάσει ούτε καν κοντά στο να βρούμε καλές απαντήσεις! Έχοντας όμως αυτό ως σκοπό, προσπαθούμε να τις κόβουμε σε μικρά υποερωτήματα και μετά, με πολύ μεγάλη επιμονή, να προχωράμε βήμα βήμα προς την απάντησή τους. 
 
Το τρίτο, εξίσου σημαντικό, είναι η τύχη. Είμαι πάνω από 30 χρόνια στον τομέα της έρευνας και έχω γνωρίσει πολλούς ανθρώπους που έχουν και την περιέργεια και την επιμονή, αλλά είτε ο δρόμος που διάλεξαν, είτε τα αρνητικά κέντρα στα οποία βρέθηκαν, είτε οι άνθρωποι με τους οποίους συνεργάστηκαν, δεν αποτέλεσαν τις κατάλληλες συγκυρίες για να τους βοηθήσουν να αναπτύξουν περισσότερο αυτό που οι ίδιοι έφεραν. Διότι κανένας επιστήμονας δεν κάνει κάτι από μόνος του. Η ιδέα της ύπαρξης του τρελού επιστήμονα, ο οποίος ερευνά τη μία μέρα και την επομένη το εξηγεί, δεν έχει υπάρξει ποτέ στην ιστορία της επιστήμης. Όλοι βάζουμε ένα μικρό λιθαράκι με ό,τι ανακαλύψουμε.
 
 
- Τι είναι αυτό, πιστεύετε, που μας κάνει κάποια στιγμή στη ζωή μας να χάνουμε την περιέργειά μας;
 
Aυτό το απότομο σταμάτημα της περιέργειας δεν συμβαίνει όταν είσαι 30, 40, 50 χρονών, αλλά όταν είσαι 10, 15, 20 χρονών. Εκεί λοιπόν σχετίζεται με τον τρόπο της εκπαίδευσης που δίνουμε στους νέους -και δεν μιλάω μόνο για την Ελλάδα αλλά για κάθε μέρος του κόσμου. Ο βασικότερος σκοπός της εκπαίδευσης είναι να αναπτύξει την περιέργεια, να κάνει τον μαθητή να ρωτάει όλο και περισσότερο. Ο τρόπος που διδάσκουμε τους μαθητές ή τους φοιτητές είναι όταν μας κάνουν μία ερώτηση, να δίνουμε αμέσως μια απάντηση, λες και κατέχουμε τη γνώση 100%, ή τους κάνουμε να νιώθουν ότι η ερώτηση που έκαναν δεν ήταν σωστή. Αν λοιπόν σε κάθε ερώτηση που κάνεις σου δίνουν μια άμεση και αδιαπραγμάτευτη απάντηση, μετά από 10, 20,100 ερωτήσεις, θα σταματήσεις να ρωτάς. Αν ψάξεις στο παρελθόν κάποιων επιτυχημένων επιστημόνων ή και ανθρώπων των τεχνών, μπορεί να ανακαλύψεις ότι κάποια στιγμή σταμάτησαν να κάνουν ερωτήσεις και αποφάσισαν να βρουν τις απαντήσεις μόνοι τους. 
 
- Γιατί πιστεύετε ότι η εκπαίδευση μπορεί, τελικά, να αποτελέσει εμπόδιο;
 
Γιατί ο τρόπος που γίνεται η εκπαίδευση είναι ο εύκολος. Οι γονείς μου είναι εκπαιδευτικοί και οι δύο και κατά κάποιον τρόπο είναι αυτοί που με έκαναν να είμαι «αυθάδης», γιατί πάντα μου έλεγαν να μην δέχομαι τις απόψεις των άλλων. Εγώ τώρα είμαι δάσκαλος, διδάσκω φοιτητές στο τομέα της έρευνας και βλέπω πράγματι ότι είναι πολύ πιο εύκολο να σου κάνει κάποιος μία ερώτηση και να του δώσεις μια απάντηση με ένα υποφαινόμενο κύρος, ώστε να μην προκαλέσεις κι άλλες ερωτήσεις παρά να δώσεις μια μισή απάντηση -μάλλον δεν είναι εύκολο να πεις ότι δεν ξέρεις.

- Είπατε προηγουμένως ότι είναι σπάνιο ένας επιστήμονας να φτάνει στη λύση ενός πράγματος για το οποίο μπορεί να δούλευε χρόνια ολόκληρα. Πόσο δύσκολο μπορεί να είναι αυτό για εκείνον;
 
Πολύ! Δεν είναι μόνο το γεγονός ότι οι ερωτήσεις που θέτουμε κάνουν πολλά χρόνια για να απαντηθούν, αλλά συνήθως οι εννιά στις δέκα ιδέες που έχουμε, αφού δουλέψουμε στην καθεμιά ίσως και έξι μήνες, αποδεικνύεται ότι είναι εντελώς λάθος. Οπότε δεν υπάρχει καν λόγος να τις δημοσιεύσουμε, όπως συνήθως κάνουμε, σε επιστημονικά περιοδικά. Αυτό όμως που σε κάνει να θέλεις πάντα να προχωράς είναι η αφοσίωση. 
 
- Πόσο κοντά μπορεί να βρεθεί η επιστήμη με την τύχη;
 
Η τύχη έχει να κάνει με το προσωπικό επίπεδο. Μπορεί να κρίνει κατά πόσο θα είσαι εσύ αυτός ο επιστήμονας που βρέθηκε στην κατάλληλη στιγμή, με τα κατάλληλα εφόδια και τη γνώση για να δει κάτι μπροστά του και να καταλάβει ποιον δρόμο θα πάρει. 
 
- Επιστήμη και θρησκεία μετά την τύχη. Ποια είναι η θέση σας πάνω σε αυτό;
 
Μεγάλωσα σε μια οικογένεια που πήγαινε στην εκκλησία. Είχα πάντα επαφή με την οργανωμένη θρησκεία στη χώρα μας και όταν ήρθα στο εξωτερικό προσπάθησα να έρθω σε επαφή με άλλες θρησκείες, για να δω ποιες είναι οι διαφορές και πώς βλέπουν εκείνες τον κόσμο. Αυτό που συνειδητοποίησα, ήταν ότι όλες οι θρησκείες έχουν δύο εντελώς διαφορετικά κομμάτια. Το ένα κομμάτι έχει να κάνει με το πώς πρέπει να συμπεριφέρονται οι άνθρωποι μεταξύ τους -κάτι που δεν έχει καμία σχέση με την επιστήμη. Το δεύτερο έχει να κάνει με κοσμογέννεση και κοσμοθεωρίες. Εκεί νομίζω ότι ως επιστήμονας δεν μπορώ να έχω καμία επαφή, γιατί αναφέρονται σε εποχές για τις οποίες δεν ξέρουμε απολύτως τίποτα για τον κόσμο. Άρα πάντα έχω τα αυτιά μου ανοιχτά για το πρώτο κομμάτι των θρησκειών και συνήθως απλά χαμογελάω όσον αφορά το δεύτερο κομμάτι. 
 
- Υπήρξε ένα κομβικό σημείο αλλαγής στη ζωή σας κάποια στιγμή, ένα σημείο εκκίνησης καθοριστικό;
 
Υπάρχουν περισσότερα από ένα και όλα αυτά τα σημαντικά σημεία έχουν να κάνουν περισσότερο με ανθρώπους τους οποίους συναναστράφηκα και με έκαναν να δω τα πράγματα διαφορετικά. Όταν ήμουν στο πανεπιστήμιο, τη δεκαετία του ’80, ενώ ασχολούμουν κυρίως με την τεχνολογία, γνώρισα κάποιους ανθρώπους που με έκαναν να αγαπήσω την αστρονομία. Δεν ήταν τόσο οι γνώσεις που μου μετέφεραν όσο αυτή η αγάπη που είχαν στο να ψάξουν παραπέρα, που με έστρεψε σε αυτόν τον τομέα. 
 
Η άλλη σημαντική αλλαγή για μένα ήταν όταν ήμουν διδακτορικός υπότροφος στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ, μόλις είχα τελειώσει και προσπαθούσα να βρω με τι θα ασχοληθώ πλέον από κει και ύστερα. Τότε γνώρισα μια κοπέλα, η οποία αυτή τη στιγμή είναι η γυναίκα μου, εδώ και 20 χρόνια με δύο παιδιά, η οποία είχε επίσης τις ίδιες ανησυχίες, οπότε για ένα-δυο χρόνια δουλέψαμε μαζί επιστημονικά και γράψαμε τα άρθρα που ξεκίνησαν την έρευνά μας για τις μαύρες τρύπες. Η γυναίκα μου είναι από την Κωνσταντινούπολη, 200 χλμ. μακριά από το μέρος που μεγάλωσα εγώ, τη Μακεδονία, αλλά ήταν ο άνθρωπος με τον οποίο αισθάνθηκα πιο κοντά, τόσο ανθρώπινα όσο και επιστημονικά. 
 
- Πόσο δύσκολο ήταν να δουλεύετε με τη σύζυγό σας, δεν είχατε κανέναν ανταγωνισμό;
 
Δεν είχαμε ποτέ ανταγωνισμό μεταξύ μας και δεν είχαμε και την ατυχία ο ένας να προωθείται και ο άλλος όχι. Τα πράγματα στη ζωή δεν πάνε μόνο προς μία κατεύθυνση, γίνονται βήματα μπροστά και βήματα πίσω, αλλά πάντα ο ένας ξέρει πώς να βοηθήσει τον άλλο. Το μόνο θέμα είναι ότι δεν μπορούμε να ξεφύγουμε από το να συζητάμε για τη δουλειά. Όταν είναι για την επιστήμη, δεν υπάρχει πρόβλημα, αλλά πολλές φορές αναγκάζεσαι να συζητάς για τα θέματα των ανθρώπων που ασχολούνται με την επιστήμη. 
 
- Έχετε τον χρόνο για άλλα πράγματα εκτός δουλειάς; 
 
Όταν επιστρέφουμε στο σπίτι, όταν οι κόρες είναι μπροστά ποτέ δεν συζητάμε για δουλειά. Οι οικογενειακές στιγμές είναι αυστηρώς οικογενειακές. Επίσης έχουμε κοινά ενδιαφέροντα με τη γυναίκα μου, με μεγαλύτερο από αυτά, τα ταξίδια. Κάθε χρόνο κάνουμε δύο με τρία μεγάλα ταξίδια, χωρίς κομπιούτερ μαζί μας. Έχουμε γυρίσει όλο τον κόσμο και είναι κάτι που μας δίνει μεγάλη χαρά. 
 
- Όταν ήσασταν μικρός, θυμάστε κάτι που ίσως προμήνυε το μέλλον σας επαγγελματικά; 
 
Μου κάνει εντύπωση που το ρωτάτε, γιατί υπάρχει μια περίεργη ιστορία στην οικογένειά μας, που αφορά αυτό. Κάποια στιγμή είχαμε βγει με τους γονείς μου και όταν επιστρέψαμε, βρήκαμε μπροστά στην πόρτα του σπιτιού ένα μικρό τηλεσκόπιο και ένα γράμμα που έλεγε «σας το χαρίζουμε…» -δεν θυμάμαι τι άλλο ακριβώς. Πιστέψαμε ότι το είχαν φέρει σε λάθος στο σπίτι, οπότε ρωτήσαμε γύρω μήπως περίμενε κάποιος κάτι τέτοιο, αλλά κανένας δεν ήξερε. Έτσι οι γονείς μου με άφησαν να το κρατήσω και το είχα από το δημοτικό μέχρι και το γυμνάσιο και το χρησιμοποιούσα συνέχεια. 
 
- Κάνατε μια μεγάλη ανακάλυψη, έχετε σκεφτεί τι είναι αυτό με το οποίο θα μπορούσατε να ασχοληθείτε από δω και πέρα; 
 
Αυτό είναι κάτι που με απασχολεί πολύ εδώ και ενάμιση χρόνο. Εδώ και δύο μήνες μετακομίσαμε στην Άτλαντα και εγώ και η γυναίκα μου δουλεύουμε σε ένα νέο πανεπιστήμιο. Ο κύριος λόγος ήταν για να ξεκινήσουμε κάτι καινούργιο. Δεν ξέρω ακόμα τι θα είναι αυτό, αλλά νομίζω ότι μετά από 20 χρόνια πρέπει να κάνουμε κάτι άλλο και θα δούμε πού θα μας βγάλει.
 
 
#HisStory