Η ηθοποιός Ειρήνη Παπά ενσάρκωσε την ελληνικότητα με κάθε τρόπο: ελληνική καλλονή, ελληνική ψυχή, ελληνική αύρα που κυριάρχησε στο διεθνές στερέωμα.

Από τη Μία Κόλλια

Η Ειρήνη Παπά, η Ελληνίδα ηθοποιός με τη διεθνή σταδιοδρομία, μια μεγαλοπρεπής φιγούρα και σύμβολο της κλασικής ελληνικής ομορφιάς, μια δυναμική γυναίκα με λαμπρό πνεύμα, στάθηκε επάξια και ως εκπρόσωπος του μεσογειακού πολιτισμού στο εξωτερικό.

Η καθοριστική επιρροή του πατέρα

Η Ειρήνη Λελέκου, όπως ήταν το πραγματικό της όνομα, γεννήθηκε στο Χιλιομόδι Κορινθίας στις 3 Σεπτεμβρίου 1929, από οικογένεια δασκάλων και είχε τρεις αδελφές. Την αγάπη για το αρχαίο δράμα τής τη μετέδωσε ο πατέρας της, που ήταν καθηγητής κλασικού δράματος. Για τα παιδικά της χρόνια και τη σχέση με τον πατέρα της, η ίδια είχε πει σε συνέντευξή της: «Στον πατέρα μου έχω χρεώσει πολλές δυστυχίες μου, αλλά και του χρωστάω πολλά. Με έκανε αυτό που είμαι. Με έμαθε να έχω πάντα αμφιβολίες και να ρωτάω το γιατί. Να είμαι και εγώ και οι αδελφές μου περήφανες γυναίκες. Όχι να είμαστε σκυμμένες και να κεντάμε μαξιλαράκια, αλλά να διαβάζουμε Αριστοτέλη! Και εκείνα τα παιδικά χρόνια όρισαν αυτό που είμαι και δεν έμαθα ποτέ να είμαι μεγάλη». 

Τα πρώτα σκιρτήματα

Στα 12 της, μετακόμισε με την οικογένειά της στην Αθήνα και στα 15, το ταλέντο της άρχισε να βρίσκει διόδους για να βγει στην επιφάνεια. Έγινε ραδιοφωνική παραγωγός, τραγουδίστρια και χορεύτρια σε διάφορες εκδηλώσεις  ενώ αργότερα παρακολούθησε μαθήματα υποκριτικής στη Δραματική Σχολή του Εθνικού Θεάτρου, με σπουδαίους δασκάλους όπως τους Γιώργο Γληνό, Νικόλαο Παρασκευά, Λουκά Καρυτινό, Πέλο Κατσέλη και Δημήτρη Ροντήρη. Στα 18 της παντρεύτηκε τον συγγραφέα Άλκη Παπά και παρόλο που ο γάμος τους δεν κράτησε πολύ, η ηθοποιός διατήρησε το επίθετο με το οποίο έγινε παγκοσμίως γνωστή.

Στα πρώτα της βήματα στο θεατρικό σανίδι συμμετείχε σε παραγωγές του Εθνικού Θεάτρου, με εξαιρετικές της ερμηνείες σε αρχαίες τραγωδίες όπως «Μήδεια» και «Ηλέκτρα». Αποφάσισε όμως να σταματήσει να ερμηνεύει τέτοιους ρόλους, γιατί όπως δήλωσε σε συνέντευξή της στην εφημερίδα «Αβενίρε» της Ρώμης, «Αποφάσισα ότι δεν θα παίξω πια, διότι η τραγωδία συνεπάγεται μια τεράστια ευθύνη. Και ο φόβος ότι θα μπορούσα να μην αντεπεξέλθω, θα με έκανε να νιώσω πολύ άσχημα».

Στον δρόμο προς την κορυφή

Στον τελευταίο της χρόνο στη σχολή, ο Αλέκος Σακελλάριος τής ζήτησε να βγει στην επιθεώρηση και εκείνη δέχτηκε. Το ντεμπούτο της στο σινεμά έγινε το 1948 στην ταινία «Χαμένοι Άγγελοι» του Νίκου Τσιφόρου ενώ το 1951 έπαιξε στη «Νεκρή Πολιτεία» του Φρίξου Ηλιάδη.  Η ταινία συμμετείχε στο Φεστιβάλ Καννών και αποτέλεσε μια πρώτη αναγνώριση για εκείνη. Το 1962 συνεργάστηκε με τον Μιχάλη Κακογιάννη πρωταγωνιστώντας στην κινηματογραφική μεταφορά της «Ηλέκτρας» και η ταινία συνολικά κέρδισε 24 βραβεία και τιμητικές διακρίσεις.

Το Οσκαρ και το Μπρόντγουεϊ

Η Ειρήνη Παπά βρέθηκε για πολλές δεκαετίες στο διεθνές κινηματογραφικό προσκήνιο αλλά η επιβεβαίωση του  ταλέντου της ήρθε το 1969 με την ταινία «Ζ» του Κώστα Γαβρά, η οποία κέρδισε το Όσκαρ καλύτερης ξενόγλωσσης ταινίας. 

Το 1967, είχε ήδη κάνει το θεατρικό ντεμπούτο της στη σκηνή του Μπρόντγουεϊ,  με το έργο «Εκείνο το καλοκαίρι, εκείνο το φθινόπωρο» στο πλευρό του Γιον Βόιντ, ενώ αργότερα έπαιξε στις «Τρωάδες, που γυρίστηκε στα αγγλικά με ξένους ηθοποιούς. Εκεί γνώρισε τη συμπρωταγωνίστριά της Κάθριν Χέπμπορν, που ενσάρκωσε την Εκάβη, με την οποία ανέπτυξαν δυνατή φιλία.

Η Ειρήνη και οι διεθνείς συνεργασίες

Η Ειρήνη Παπά είχε πάρει μέρος σε περισσότερες από 80 ταινίες, με γυρίσματα σε όλο τον κόσμο και διάσημους συμπρωταγωνιστές όπως τους Μάρλον Μπράντο, Ιβ Μοντάν, Γκρέγκορι Πεκ, Άντονι Κουίν, Ρίτσαρντ Μπάρτον, Τζαν Μαρία Βολοντέ και Τζέιμς Κάγκνεϊ. Οι πιο γνωστές ταινίες της είναι η υπερπαραγωγή του Χόλιγουντ «Τα κανόνια του Ναβαρόνε» και ο «Αλέξης Ζορμπάς». Η ίδια είχε δηλώσει για τους ρόλους που επέλεγε: «Ποτέ δεν θέλησα να παίξω αισθησιακούς ρόλους ή ρόλους επιθυμητών γυναικών. Αυτό που ήθελα πάντα είναι να παίζω εμένα, δηλαδή την ανεξάρτητη αγωνίστρια».

Αθήνα και Ρώμη

Το 1972 η Ειρήνη Παπά εμφανίστηκε στο πλευρό του Έλληνα συνθέτη Βαγγέλη Παπαθανασίου, ηχογραφώντας  μαζί του το «666», τελευταίο άλμπουμ του μουσικού συγκροτήματος Aphrodite's Child, ενώ ακολούθησαν άλλες δύο συνεργασίες τους, στις «Ωδές» με διασκευασμένα ελληνικά δημοτικά τραγούδια και τις «Ραψωδίες» με ύμνους της Μεγάλης Εβδομάδας. 

Δεν ήταν λίγες και οι δουλειές που έκανε με Ιταλούς σκηνοθέτες και όταν την τίμησαν, το 2008, με το «Βραβείο Ρώμη» στο αρχαίο θέατρο της «Όστια Αντίκα», το παρέλαβε λέγοντας: «Δεν ξέρω αν πρέπει να γελάσω ή να κλάψω, μπορώ μόνο να πω ότι η Αθήνα θα είναι πάντα η μητέρα μου, αλλά η Ρώμη, παράλληλα, είναι δεύτερη μητέρα μου, από ξεκάθαρη επιλογή μου».

Οι διεθνείς αναγνωρίσεις

Η Ειρήνη Παπά έχει λάβει πολλά σημαντικά βραβεία, ανάμεσά τους, το 1995, όταν τιμήθηκε με το Παράσημο του Ταξιάρχη του Τάγματος του Φοίνικος από τον Πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας Κωστή Στεφανόπουλο ενώ το 2000 τής απονεμήθηκε ο τίτλος της «Γυναίκας της Ευρώπης» για την προσφορά της στην προώθηση της ευρωπαϊκής πολιτισμικής ταυτότητας. Το 2009, τιμήθηκε με τον Χρυσό Λέοντα Μπιενάλε του Θεάτρου της Βενετίας, από τα χέρια του σκηνοθέτη Μαουρίτσιο Σκαπάρο.

Η Ελληνίδα ηθοποιός είχε συνδεθεί με στενή φιλία με τον Ανδρέα Παπανδρέου και με τη στήριξη της κυβέρνησής του δημιούργησε το «Σχολείον», ένα σύμπλεγμα θεατρικών χώρων επί της οδού Πειραιώς, για την οποία έλεγε ότι είναι ο ωραιότερος δρόμος της Ευρώπης, με θέα την Ακρόπολη, και θα έπρεπε να τον κάνουμε «δρόμο πολιτισμού». Αυτός ακριβώς ο χώρος σήμερα έχει παραχωρηθεί στη Δραματική Σχολή του Εθνικού Θεάτρου.

Τα τελευταία χρόνια, η Ειρήνη Παπά είχε απομονωθεί στο σπίτι της στην Πλάκα, καθώς έπασχε από Αλτσχάιμερ. Απεβίωσε σε ηλικία 96 ετών, στις 14 Σεπτεμβρίου 2022.

#HerStory